SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

Engu sé líkara en íslenska ríkið sé að fara í eignarnám á Skeiðarársandi með kröfum sínum en
eignarnámsheimild í þjóðlendulögum sé ekki til.
Óvissa hefur engin verið um eignarréttinn á Skeiðarársandi. Hann sé í alfaraleið á milli blómlegra
byggða og í engu hægt að jafna honum við sumarbeitilönd til fjalla.
Hvað varði sönnun er á það bent að fyrir óbyggðanefnd sé ríkið að sækja málið gegn landeigendum
og hefur sömu stöðu og stefnandi máls. Á ríkinu hvíli því hin almenna sönnunarskylda að það
verði að sanna þá fullyrðingu sem málatilbúnaðurinn byggist á. Það sé langt í frá að svo hafi ríkið
gert. Þvert á móti hafi eigendur Skaftafells sannað með þinglýstum skjölum, sem séu jafnvel undirrituð
af fulltrúum ríkisins, að þeir séu eigendur þess lands sem ríkið krefst að verði þjóðlendur.
Landeigendur vitna til 72. gr. stjórnarskrárinnar um friðhelgi eignarréttinda. Engan megi
skylda til að láta af hendi eign sína nema almenningsþörf krefji. Þurfi til þess lagafyrirmæli og komi
fullt verð fyrir. Hér vanti almenningsþörfina, einnig lagaheimildina og ekki geri ríkið ráð fyrir að
greiða nokkuð fyrir landið þó svo að það hafi forkaupsrétt að því og jafnvel rætt um kaup þess á
liðnum áratugum. Niðurstaðan sé því sú að atlaga ríkisins gegn landeigendum í þessu máli sé andstæð
stjórnarskrá. Einnig er vitnað til 25. og 26. gr. þinglýsingalaga, nr. 39/1978, um rétt þinglýsts
eiganda en þinglýsta eignarheimild hafi sá sem þinglýsingabók nefni eiganda á hverjum tíma. Skv.
26. gr. njóti sá sem hefur þinglýsta eignarheimild að eign einnig slíkrar heimildar að einstökum
hlutum hennar. Þá er vísað til 1. gr. laga um þjóðlendur o.fl., nr. 58/1998, að því er varðar skilgreiningu
á eignarlöndum, 1. gr. laga um landamerki, nr. 41/1919, sbr. eldri lög um sama efni, 1.
mgr. 2. gr. og 1. mgr. 6. gr. laga um hefð, nr. 46/1905. Einnig vísa landeigendur til venju, þ.e. að
það land sem að fornu hafi verið notað eingöngu af landeigendum sé með vísan til venjuréttar talið
eignarland þeirra án takmarkana enda hafi nýting þeirra gefið slíkt til kynna.
Jafnframt er bent á meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga, nr. 37/1993, en íslenska ríkið hafi
ekki sýnt fram á að það geti náð markmiðum sínum (eignarhald á sandinum) með öðru og vægara
móti. Þá megi benda á jafnræðisregluna í 12. gr. og í því sambandi megi velta fyrir sér hvers vegna
eignarhaldi á Skeiðarársandi ætti að vera öðruvísi háttað hjá Skaftafelli en annars staðar í sýslunni.
Nágrannajarðir eigi land í sjó fram og fái að vera í friði með eignir sínar og ekki dugi sú skýring
að Skeiðarársandur sé svo stór.
Kröfulínur landeigenda séu alfarið byggðar á landamerkjaskránni frá 5. maí 1890, mörkum
þjóðgarðs skv. 4. gr. reglugerðar nr. 319/1984 og ytri mörkum landspildu við þjónustumiðstöð skv.
kaupsamningi, dags. 10. maí 1978.
Kröfulína Skaftafells teygi sig upp á sporð Svínafellsjökuls. Hér sé aðeins verið að fara eftir
landskiptum og merkjalínum sem ákveðnar voru 1969 og lýsa hinu þinglýsta landi þótt að jafnaði
sé farið eftir jökulbrún, sbr. umfjöllun Tryggva Gunnarssonar um landamerki fasteigna í afmælisriti
Gauks Jörundssonar. Tryggvi telji einnig hugsanlegt að landeigandi geti sýnt fram á að hluti jökuls
teljist innan eignarlands ef það komi fram í landamerkjabréfum eða öðrum upplýsingum um
landamerki en gerðardómurinn hafi einmitt að geyma slíkar upplýsingar.
8.3. Almenn atriði er varða jarðir í kafla 8.4.
Af hálfu eigenda jarðanna Svínafells, Hofs, Fagurhólsmýrar, Hnappavalla, Kvískerja, Fjalls og
Breiðármerkur er í upphafi greinargerðar vikið stuttlega að málavöxtum og aðdragandi að setningu
þjóðlendulaga, nr. 58/1998, reifaður. Þá er gerð grein fyrir gagnrýni sem kröfugerð fjármálaráðherra
fyrir hönd íslenska ríkisins hafi sætt á opinberum vettvangi. Því næst er greint frá meðferð
máls þessa í megindráttum.
8.3.1. Rökstuðningur og lagarök
Þá er vikið að rökstuðningi og lagarökum fyrir eignarréttarkröfum jarðeigenda. Vísað er til þess að
eignarrétturinn sé friðhelgur og því haldið fram að með kröfugerð ríkisins sé gerð alvarleg aðför að
97