SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

Ekki verði hjá því komist að lýsa yfir því áliti að þessari nýju skoðun um landamerki á
Skeiðarársandi hafi verið haldið fram fremur af kappi en forsjá, allt frá upphafi. Í því heimildarskjali
sem ríkið byggi á rétt sinn til lands á Skeiðarársandi vegna þjóðgarðsins í Skaftafelli (gerðardómur
25. nóv 1969 (um landskipti á jörðinni Skaftafelli milli þjóðgarðsins í Skaftafelli og lands
sem tveir seljenda jarðarinnar héldu eftir) hér eftir bréfi Náttúruverndarráðs dags. 30. sept. 1996,
skjöl nr. 14), segi (undirstrikun málsaðila) að jörðinni sé skipt þannig:
Landamerki Ragnars Þ. Stefánssonar og Jóns Stefánssonar á Skeiðarársandi ákveðast af tveimur línum
frá föstum punkti, sem settur er ofan þjóðvegar, 15 metrum norður frá miðlínu vegarins og í 225 metra
fjarlægð, mælt austur eftir veginum frá þeim stað, þar sem hann mætir heimreið neðan túngirðingar
Skaftafells. Frá þeim fasta punkti eru norðurmörk fyrir landi Ragnars og Jóns Stefánssona ... .
Frá hinum fasta punkti B á uppdrættinum, sem áður er nefndur ofan þjóðvegarins, liggja mörkin beina
sjónhendingu til suð-vesturs að punkti C, þar sem hin beina lína sker landamerki Skaftafells og
Núpsstaðar milli Sigurðarfitjaála og Sandgígjukvíslar. Að öðru leyti takmarkast land þeirra að vestan
af þinglýstum landamerkjum Núpsstaðar og Skaftafells, sunnan hins síðastnefnda skurðpunktar. Að
sunnan af sjó, að austan af þinglýsum mörkum Svínafells og Skaftafells ... Merkin eru innfærð á meðfylgjandi
uppdrátt með brotnum línum í rauðum lit.
Náttúruverndarráð taki fram í bréfi sínu að því miður hafi það ekki undir höndum frumrit nefnds
korts. Og megi til sanns vegar færa að það hafi verið miður ef kortið hafi verið gert í samræmi við
orð gerðardómsins en um það verði ekki dæmt án athugunar á kortinu.
Þann 10. júní 1978 hafi verið settur niður gabbrósteinn við vegkant þjóðvegarins nokkru vestan
Gígjukvíslar á Skeiðarársandi með áletruninni ,,Austur-Skaftafellsýsla“, sbr. skjöl nr. 14. Bréf um
gerning þennan beri með sér að um óformlega athöfn hafi verið að ræða þrátt fyrir að sýslumaður
A-Skaftafellsýslu hafi staðið þar að verki. Ljóst megi vera af bréfinu að ágreiningur hafi verið
kominn upp um merki jarða og jafnfram um mörk lögsagnarumdæma sýslumanna Skaftafellssýslna
sem virðist hafa verið talin fylgja landamerkjum Skaftafells og Núpsstaðar eins og þau voru
ákveðin 1890.
Ekki komi fram að gætt hafi verið ákvæði laga sem við áttu á þeim tíma. Skuli þar fyrst nefnd
lög nr. 31/1877 en í 1. gr. þeirra segi m.a. að viðkomandi sýslu sé ,,skipt í tvö sveitarfélög; ... skilur
... Skeiðarársandur sýslufélög Skaftafellssýslu, eins og sýslur að fornu.“ Í annan stað beri að
nefna lög um landamerki og fleira nr. 41/1919, gr. 8-15 í II. kafla laganna sem fjalli um meðferð
landamerkjamála og hafi lagt valdmanni brýnar skyldur á herðar jafnt sem valdsmanni og héraðsdómara.
Ekki verði heldur séð að valdsmaður hafi gætt leiðbeiningarskyldu sinnar við ólöglærða
en hann hafi verið einn löglærðra á Skeiðarársandi umræddan dag. Hér megi geta þess að með
lögtöku Járnsíðu 1272 og Jónsbókar 1281 hafi landinu verið skipt í 12 þinghár og 5 þeirra skiptust
í tvennt þannig að þinghár hafi orðið 17 alls. Skaftafellsþing hafi orðið tvær þinghár, önnur vestan
en hin austan Lómagnúpssands. Að öðru leyti vísist til skjala nr. 4, 5, 7, 8 og 13 um umdæmaskiptingu
á Skeiðarársandi. En af þeim megi ráða að sandurinn hafi verið talinn ein þingmannaleið
úr Núpshlíð og austur að Sandfelli, sbr. skjal nr. 7, og þar hafi verið ævaforn varða á miðjum sandi,
nefnd ,,sýsluvarða“ eða ,,sýslumannsvarða“ á Hörðuskriðu, þeirri sem sópaðist burt í hlaupinu
1903. Því er haldið fram að þar hafi mörk sýslnanna og landamerki jarðanna verið ,,að fornu“.
Næst gerðist það síðan í máli þessu að gefin hafi verið út reglugerð nr. 319/1984, um þjóðgarð
í Skaftafelli. Þar bregði svo einkennilega við að ekki sé um mörk þjóðgarðsins að vestan, miðað við
það sem í fyrrnefndum gerðadómi segi skýrum orðum að þau séu austan Gígjukvíslar (,,milli Sigurðarfitjarála
og Sandgígjukvíslar“, sjá um legu vatna skjal nr. 11, heldur sé tekið að miða við
,,sýslustein“ þann sem settur hafi verið upp 1978. Í 4. gr. reglugerðarinnar segi svo, sbr. skjal nr.
10:
89