SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

88
landið sé sá hluti af Nýgræðunum sem taldar séu innan merkja og þannig í þessu kröfusvæði. Þar
megi hafa einhver beitarafnot, enda nánast litið á það sem afrétt nú á dögum. Ítrekaðar séu þjóðlendukröfur
til alls svæðisins og sérstaklega áréttað að leggja beri alla sönnunarbyrði á þann sem
heldur fram beinum eignarétti til lands sem þessa.
8. SJÓNARMIÐ GAGNAÐILA
8.1. Núpsstaður
Af hálfu jarðeiganda er því haldið fram að Núpsstaður í Fljótshverfi sé ein af landmestu jörðum
landsins og land hennar m.a. á Skeiðarársandi sunnan og austan Súlnatinda á Eystra-Fjalli. Allt til
síðastliðins hausts hafi verið rekinn þar sauðfjárbúskapur, auk þess sem margvísleg hlunnindi
jarðarinnar hafi verið nytjuð fram til þessa dags. Jörðin megi teljast með landnámsjörðum þar sem
þess sé getið að Hróar Tungu-goði hafi tekið Lómagnúpslönd af eigandanum Eyvindi Þorsteinssyni
og hlotist af vígaferli (Landnáma 1968:327-29). Skálholtsdómkirkja hafi hins vegar eignast hluta
jarðarinnar mjög snemma og á síðari öldum taldist jörðin Skálholtsstólsjörð.
Sama ætt hafi setið jörðina óslitið frá því um 1730 að undanteknum þeim árum sem jörðin lá í
eyði um Skaftáreld. Árið 1839, þann 7. júní, hafi jörðin verið seld á uppboði, skv. skilmálum ,,með
hvorum selia á Skálhollts Biskupsstóls Jardagóss“, dags 27. apríl 1785, en nú í 3. grein þeirra sé
það svo orðað að ,,Serhver jörd verdr upphrópuð eins og hún nú, at húsum og Jarðargædum er ásigkomin,
... , með þeim landamerkjum, gögnum og gædum, eignum og ítökum til lands og vatns, sem
jördini med rettu fylgir ad hefd og lögum ...“. Í yfirlýsingu uppboðshaldarans, sem lesin var upp
fyrir Manntalsþingsrétti á Kleifum þann 9. júní 1841 en færð í veðmálabók Skaftafellssýslu sem
no. 107, þann 24. október 1840, sé tekið fram að jörðin framseljist kaupandanum: ,,til allrar löglegrar
eignar og umráða, með öllum hennar gögnum og gæðum, sem henni fylgt hafa og fylgja ber
að fornu og nýju ... “. Kaupandi jarðarinnar á uppboðinu hafi verið ábúandinn Hannes Jónsson en
hann eftirlátið hana syni sínum Dagbjarti og hún framseld honum. Kaupverðið hafi verið fjögur
hundruð ríkisbankadalir reiðusilfur er greiddist við afhendingu. Sölubréf konungs hafi ekki fundist
en Jarðatal Johnsens segi það útg. 3. júní 1840.
Árið 1891, þann 7. maí, hafi verið gert landamerkjabréf fyrir Núpsstað skv. þágildandi landamerkjalögum,
undirritað af ábúanda jarðarinnar. Árinu áður hafi samsvarandi bréf verið gert fyrir
Skaftafell, upplesið á manntalsþingi að Hofi þann 5. maí 1890, undirritað af sömu mönnum f.h.
Skaftafells og Núpsstaðar og rituðu síðan undir fyrrgreint bréf. Lýsingar bréfanna séu ekki
samhljóða, mörkin séu þau sömu sem lýst sé á milli jarðanna en bréfin hvort öðru til skýringar og
fyllingar. Um þau landamerki, sem lýst hafi verið með bréfum þessum, var enginn ágreiningur í
tæpa níu áratugi. Það megi raunar merkilegt heita þar eð sterk rök bendi til þess að það hafi fyrst
verið 1890 sem tekið hafi verið að miða við þau mörk sem lýst sé í bréfunum en merki jarðanna
hafi áður legið nokkru austar og skuli það rakið síðar.
Ágreiningur vegna merkja Núpsstaðar og Skaftafells hafi fyrst risið árið 1978, rúmu ári eftir að
Austur-Skaftafellssýsla hafi verið gerð að sérstöku lögsagnarumdæmi með lögum nr. 56/1976 sem
gildi tóku 1. jan. 1977. Ágreiningur þessi hafi staðið síðan og sættir ekki takist þrátt fyrir að reyndar
hafi verið með formlegum hætti a.m.k einu sinni en líklega tvisvar, sjá skjöl nr. 14-16.
Í hnotskurn sé deilt um túlkun ofangreindra landamerkjabréfa. Eigandi og ábúendur Núpsstaðar
hafi ætíð talið að landamerkjalínu ofan til á sandinum (nærri vegi) ætti að draga austan Gígjukvíslar
nærri fornum farvegi Sigurðarfitjaála (sjá Hannes Jónsson 1963, skal nr. 4). Þessum skilningi sínum
hafi þeir haldið fram staðfastlega og aldrei ljáð máls á öðru. Þó hafi fast verið eftir því leitað af
ýmsum umboðsmönnum ríkisvaldsins, m.a. sýslumanni og þjóðgarðsverði 1978. En þá fyrst hafi
umræddir starfsmenn ríkisins komið á flot þeim skilningi að mörk jarðanna lægju vestan Gígjukvíslar
en ekki austan eins og ævinlega hafi verið álitið og haft fyrir rétt fram að því.