SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

Jörðin Sandfell sé í jarðabók Ísleifs 1709 sögð eiga upprekstur í Fjallslandi og sé þar væntanlega
um sama rétt að ræða og áður tilheyrði Rauðalækjarkirkju samkvæmt máldaga frá 12. öld en
eignir Rauðalækjarkirkju féllu til Sandfells eftir Öræfajökulsgos hið fyrra. Enn fremur hafi Sandfell
átt upprekstrarítak fyrir 180 fjár í Breiðármerkurfjalli og í eldri heimildum segi að jörðin eigi geldfjárhöfn
fyrir 140 í Fjallslandi. Vafalaust sé hér um eitt og hið sama að ræða því svo virðist sem
Breiðármerkurfjall sé í Fjallslandi.
Af heimildum sé nærtækast að draga þá ályktun að beinn eignarréttur hafi fallið niður af landi
Fjalls, en Hofskirkja hafi haldið eftir upprekstrarrétti í Breiðármerkurfjalli og rekarétti á ströndinni
í samræmi við heimildir. Sömuleiðis hafi kirkjan í Sandfelli haldið eftir upprekstrarrétti sínum í
Breiðármerkurfjalli.
7.12. Breiðármörk
Í greinargerð íslenska ríkisins segir að Breiðár sé víða getið í fornsögum, m.a. í Njálu. Kári Sölmundarson
hafi sest þar fyrst að með Hildigunni Starkaðardóttur, bróðurdóttur Flosa í Svínafelli.
Til sé máldagi Maríukirkju á Breiðá í Öræfum 1343. Þetta sé líklega sama jörð og þar segir að
Maríukirkjan eigi heimaland allt með fjörum og skógum þeim sem þar hafa að fornu fylgt og þeim
sömu mörkum sem að fornu hafa verið. Þegar jarðabók Ísleifs Einarssonar er rituð 1709 sé jörðin
hálf konungseign en hálf bóndaeign, eyðijörð. Skóg lítilfjörlegan eigi jörðin eða hefur átt í Breiðármerkurmúla
sem sé umgirtur af jöklum.
Breiðármerkurkirkja muni hafa lagst af um 1500 eða fyrr og hafi þá Breiðármörk fallið með
fjöru undir dómkirkjuna í Skálholti en 3. ágúst 1525 hafi Ögmundur biskup selt Ásgrími Ásgrímssyni
Breiðármörk en undanskilið Skálholtskirkja, alla stórreka og tré eru væru lengri en 6 álnir. Í
seinni heimildum sé enn minnst á fjörueign Skálholts. Halldór sýslumaður Skúlason hafi látið
ganga um greint kaup dóm 20. maí 1587 að Holtum í Hornafirði og staðfesti Alþingisdómur 1587
þann dóm og dæmdi kaupbréf dómkirkjunnar myndugt. Hafi þá búið á Breiðármörk Mikill Ísleifsson.
Breiðá (Breiðármörk) hafi verið yfirgefin 1698.
Fyrsta heimildin um Breiðármörk sé úr Njálu. Hin næsta sé að Maríukirkjan á Breiðá átti
samkvæmt máldaga árið 1343 heimaland allt með fjörum og skógum þeim sem þar hafa að fornu
fylgt og þeim sömu mörkum sem að fornu höfðu verið. Breiðármerkurkirkja hafi lagst af nálægt
árinu 1500 eða fyrr og jörðin þá fallið undir dómkirkjuna í Skálholti. Skálholt hafi svo selt einkaaðila
jörðina 3. ágúst 1525 en undanskildi stórreka. Þann 29. nóvember 1670 hafi verið gert kaupbréf
fyrir jörðinni Breiðármörk auk Kaldárholts í Holtum (3-4). Bjarni Eiríksson lögréttumaður hafi
selt Brynjólfi biskupi Sveinssyni til fullkomlegrar eignar og frjáls forræðis hálft annað hundrað sem
sé fjórðungur úr 6 hundraða jörðinni Breiðármörk austur í Öræfum með svo miklu úr viðreka fjöru
sem þeim fjórðungi mátti fylgja í 6 álna trjám og þaðan af minna eftir því sem biskupinn í Skálholti
hafði selt Ásgrími Ásgrímssyni 1525. Á árinu 1698 sé jörðin yfirgefin en var þá óbrúkandi orðin
vegna ágangs jökuls og vatna.
Í Jarðabók Ísleifs Einarssonar sé greint frá því að jörðin sé hálf konungseign og hálf bændaeign.
Hinn 7. dag aprílmánaðar 1851 hafi Hofsbændur lögfest eignarjörð sína Hof með ákveðnum merkjum
og enn fremur hafi þeir lögfesta sér nánar tilgreind ítök sem Hofsjörðu áttu að fylgja og meðal
þess var hálf eyðijörðin Breiðármörk með tilheyrandi fjöru, veiðistöðum og öllum landsnytjum.
Jörð þessi sé sögð fyrir austan Fjalls land, austur af Fellslandi í Suðursveit, vestan Jökulsár á Breiðármerkursandi
þar sem hún falli úr jökli.
Árið 1853 hafi lengi verið búinn að vera uppi ágreiningur um fjörumörk á milli Fells í Suðursveit
og Fjalls og Breiðármerkur í Öræfum. Þann 23. apríl 1853 sendi Jón Sigurðsson og Pétur
Jónsson á Hofi bréf til sýslumanns til að óska eftir að komið verði á fundi til að eyða ágreiningi um
mörkin en þeir hafi talið sig eiga þarna hagsmuni. Talið var að auðveldasta leið til að mæla mörkin
væri að mæla frá Kvískerjafjöru, Fjalls- og Breiðármerkurfjöru þar sem vissa væri til um lengd
þeirra. Þann 8. júní 1854 hafi verið gerður samningur eigenda Fells og Hofsbænda um merki milli
85