SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

84
Einfalt hefði verið að orða það í landamerkjalýsingu hafi það verið meiningin. Verði að ætla að
landeigandi verði að bera halla af svona óvandaðri lýsingu enda hvíli sönnunarbyrði um eignarrétt
á þeim sem haldi honum fram.
Ekki séu heimildir um nýtingu annarra á fjalllendinu upp af landi jarðarinnar og bent sé á að
land jarðarinnar sé innan landnáms og sé austasti hluti þess lands sem Þórður illugi hafi fengið frá
Hrolllaugi Rögnvaldssyni landnámsmanni. Við kröfulýsingu um þjóðlendumörk verði þannig að
miða við að innan eignarlands verði það land sem talist geti í heilsársnotum með tilliti til staðhátta,
gróðurfars og hæðar yfir sjó.
Það land, sem þjóðlendukrafa ríkisins taki til sé hálendi eins og Ærfjall, nærri umlukt af jökli.
Þá sé þar mestur hluti Múla, Rótarfjall, Sveinshöfði og Vatnafjöll. Um það bil helmingur hálendisins
upp af Kvískerjabæ sé þannig á þrætusvæði þar sem af hálfu landeigenda séu gerðar kröfur til
viðurkenningar beins eignarréttar allt að jökli.
7.11. Fjall
Í greinargerð íslenska ríkisins kemur fram að skipta megi þessu landsvæði í Breiðármerkurfjall og
undirlendi. Hluti af þessu undirlendi séu Breiðárlón og Fjallsárlón, síðan komi melarnir fyrir sunnan
Breiðárlón og neðan vegar séu Breiðáraurar og Fjallsfjara. Land þetta sé enn ónýtt til landbúnaðar
eins og það hafi verið frá því um 1400. Um helmingur af þessu svæði sé Breiðármerkurfjall.
Verði fjallað um það svæði sérstaklega en nú tekið fyrir landið neðan fjallsins.
Þau atriði, sem máli skipti vegna kröfugerðar ríkisins, séu nokkur. Í fyrsta lagi megi benda á að
ekkert landamerkjabréf sé til fyrir Fjall og á Fjalli hafi ekki verið rekinn búskapur í um 600 ár en
búskapur einkenni eignarlönd. Þær merkjalýsingar, sem notaðar séu til að draga mörk þessa kröfusvæðis,
séu fjörumörk. Fjörumörkin hafi verið einu mörkin sem skiptu máli þar sem í fjörunni hafi
falist verðmæti sem voru rekaréttur.
Fjall sé landnámsjörð og beinn eignarréttur að heimalandi jarðarinnar grundvallist því á námi.
Jörðin hafi eyðst og eyðilagst skömmu eftir árið 1400. Beinn eignarréttur hafi þá fallið niður, sbr.
umfjöllun af hálfu ríkisins um Breiðármörk. Sú eign, sem eftir standi tilheyrandi landnámsjörðinni
sé afrétturinn í Breiðármerkurfjalli, beit í Fjallsfit og rekinn á Fjallsfjöru. Önnur eign jarðar geti
ekki hafa lagst til Hofskirkju því önnur eign hafi ekki verið til staðar.
Hvernig Hofskirkja eignaðist Fjall sé ekki vitað en orðalagið öll eign jarðar hafi lagst til
Hofskirkju í jarðabók Ísleifs bendi ekki til afsalsgernings heldur eins konar innlimunar til afnota.
Sé ekki ólíklegt að þetta hafi gerst með sama hætti og þegar byggð lagðist af í Geitlandi í
Borgarfirði og landsvæðið lagðist til Reykholtskirkju sem afréttur. Þessi niðurstaða sé í samræmi
við vísitasíu Brynjólfs 1641 því samkvæmt orðalagi hennar séu réttindi hennar í Fjallslandi einungis
reki og önnur ítök. Hefði verið átt við beinan eignarrétt hefði verið talað um heimland allt
með fjöru. Í lögfestu Hofs 1851 sé sama orðalag og staðfesti það einnig skilning Hofsbænda á þeim
rétti sem þeir töldu sig eiga. Segir í texta lögfestunnar, eftir að land Hofs hefur verið lögfest, að enn
fremur sé lögfest eftirskrifuð ítök sem Hofsjörðu eigi að fylgja. Eitt af þeim sé eyðijörðin Fjall, sem
liggi á Breiðármerkursandi austan Kvískerja lands, nefnd jörð sé lögfest með öllum nytjum til fjalls
og fjöru, sé fjaran talin 9 (hundruð) fyrir Fjallsfit.
Engin ótvíræð eignarskjöl séu nú til um land Fjalls. Í landamerkjabréfi Hofs frá 15. júlí 1922
segi að jörðin eigi Breiðármerkurfjall allt og land á Breiðamerkursandi og svo sé vesturmörkunum
lýst sem viðmiðunarlínu. Enn fremur að Hof eigi Fjallsfjöru innan tilgreindra fjörumarka. Þannig
standi hvergi að Hof eigi jörðina Fjall eins og ráða megi af kröfulýsingu Hofsbænda. Standi þá eftir
það sem fyrr var reifað að til Hofs hafi ekki fallið beinn eignaréttur að öllu landi Fjalls heldur einungis
takmarkaðar nýtingarheimildir sem hafi verið einu verðmætin sem ekki eyddust.
Bent er á sönnunarbyrði þess sem heldur fram beinum eignarrétti á hæpnum forsendum. Fjallið
sé afréttur frá Hofi, sbr. umfjöllun í bókinni Göngur og réttir og Árbók Ferðafélags Íslands 1993.
Hér sé einungis um að ræða óbein eignarréttindi í þjóðlendu.