SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

gróðurfar og hæð yfir sjó gegn slíkri niðurstöðu. Benda megi á hæð fjalla á Skaftafellsheiðinni,
Skerhóll í 526 m, Kristínartindar í 979 m og 1126 m og síðan Skarðstindur í 1385 m. Handan
hæðarinnar sem tilheyri gamla landi Skaftafells séu Morsárjökull, Morsárdalur og fjalllendið austan
hans, m.a. Skaftafellsfjöll, Jökulfell og Miðfell.
Fyrir gos í Öræfajökli 1362 hafi verið bær undir Jökulfelli, nefndur eftir fjallinu. Líklegt þyki
að Morsárdalur og fjalllendið hafi tilheyrt þeirri jörð en síðar hafi land þetta verið talið tilheyra
Skaftafellsjörðinni án þess að til séu um það neinar heimildir.
Í Jökulfelli hafi verið byggð fram eftir öldum og hálfkirkja árið 1343. Sú kirkja muni þó hafa
verið niðurlögð fyrir 1362 því í Lómagnúpsmáldaga frá 1397 segi, að Gyrðir biskup hafi lagt þangað
12 ær og kú frá Jökulfelli, en Gyrðir hafi verið biskup 1350-1360. Ef til vill hafi Skeiðará eyðilagt
Jökulfell en rústir af bænum hafi sést fram að árinu 1800.
Á liðnum öldum hafi ýmsar jarðir talið sig hafa nýtingarétt í landi Jökulfells. T.d. segi í Jarðabók
Ísleifs 1709 að „skattbændur allir frá Kolgrímu til Fells segjast eiga skóg í Jökulfelli í Öræfum,
þar sem kallaður er Bændaskógur. Hefur til forna verið brúkaður af allmörgum og enn nú af
nokkrum“. Samkvæmt sömu heimild sé prestsetrinu Sandfelli eignað skógarítak í Jökulfelli. 1
Þessar heimildir gefi tilefni til tveggja ólíkra ályktana. Sú fyrri sé að eftir að heimaland Jökulfells
eyðilagðist hafi jörðin verið yfirgefin og enginn eignarréttur framselst en landið orðið almenningur.
Sama sé talið hafi gerst í Þjórsárdal er byggð þar lagðist af í eldgosi snemma byggðar. Tveir
dómar hafi staðfest að svona geti farið um beinan eignarrétt og sé helst að vísa til Vilborgarkotsdóms
Landsyfirréttar og Geitlandsdóms Hæstaréttar. Síðari ályktunin sé að jörðin sjálf hafi verið
lögð til Skaftafells en ýmsir aðrir aðilar fengið hlunnindi og ítök úr jörðinni. Þessu til stuðnings sé
vert að gefa því vægi að jörðin liggur að Skaftafelli og verði þannig eignarréttarlega séð í vörslum
Skaftafellsbænda eins og Freysnes en sú jörð hafi verið keypt af konungi með gögnum og gæðum
um miðja 19. öld og lögð undir Skaftafell.
Þyngri rök séu fyrir því að telja beina eignarréttinn hafa framselst Skaftafellsjörðinni en sá
eignarréttur geti að sjálfsögðu ekki verið víðtækari en hjá fyrri eiganda. Samkvæmt heimildum um
nám Þorgerðar hafi hún aldrei numið land lengra en að Jökulfelli og þannig geti landið þar fyrir
vestan ekki verið beint eignarland á grundvelli náms. Líklegt sé að Skeiðarársandur hafi á landnámstíma
verið óbrúkandi öræfi eins og nú sé og því verði að ákvarða þjóðlendumörk í Skeiðarárjökli
og niður í sjó eins og nánar greini um kröfulínu.
Varðandi Skaftafellsfjöllin er vísað til heimilda um afréttarmál í Öræfum. 2 Skaftafellsfjöll hafi
verið afréttir Skaftfellinga frá landnámsöld. Þegar fé gekk í fjöllunum hafi heimamenn skilið á milli
einstakra svæða fjalllendisins varðandi smölun og réttað frá þeim stöðum. Jökulfell og vesturhlutinn
hafi alla jafna verið nefnd Vesturfjallið. Einnig hafi verið talað um að smala hálsana og dalina
en þá átt við austurhluta Skaftafellsfjalla. Tímafrekt hafi verið að smala fjöllin, einkum Færnes
og Krossgilsdal. Fénu þaðan hafi venjulega verið smalað fram á Jökulfell og sameinað safninu þar.
Réttað hafi verið undir Jökulfelli en fé sem safnað var úr Miðfelli hafi verið réttað við gil eitt í
mynni Kjósar. Rétt eins og í Skaftafellsfjöllum hafi þurft að smala í Miðfelli.
Þessar heimildir bendi ekki til annars en fjöllin ofan Morsárdals hafi verið venjulegt ónumið
afnotaland, afréttur bænda.
Þannig snúi tiltækar heimildir að Morsárdal og Skaftafellsfjöllum. Þessi lönd hafi á einhvern
óskilgreindan hátt komist undir Skaftafell og verið talin með öðru landi Skaftafells við gerð landamerkjaskrárinnar
1890.
Íslenska ríkið byggir á því að gera þjóðlendukröfu til alls lands sem ekki hafi verið numið. Þeim
ritum, sem fjalli um landnám á þrætusvæðinu, beri saman um hversu langt í vestur numið hafi
1 Jarðabók Árna og Páls 13, s. 433.
2 Snævarr Guðmundsson, 1999: Þar sem landið rís hæst. Öræfajökull og Öræfasveit, Reykjavík.
81