SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

80
þessi afnotalönd Kálfafellsstaðar séu nú innan landamerkjalýsingar Núpsstaðar. Kolaskógur í vestri
Skorum geti hafa verið ítak Kálfafellsstaðar í eignarland Núpsstaðar. Sú skýring verði ekki notuð
um Eystrafjall. Tvær jarðir eigi þar fyrrum saman afrétt eftir áreiðanlegum heimildum í mörg
hundruð ár. Önnur jörðin sé Kálfafell í Fljótshverfi og hin Svínafell í Öræfum. Réttur Núpsstaðar
til landsins sé svo fyrst skráður í einhliða landamerkjabréfi rúmlega aldar gömlu.
Í þessu sambandi sé vert að hafa í huga að einu merkjalýsingarnar, sem eldri eru séu landamerkjabréfið,
séu fjórar vísitasíur frá 1645, 1657, 1677 og 1707 þar sem fram komi að land Núpsstaðar
sé heimaland og svo annað land sem sé milli Krossár og jökla að austan. Þessi merkjalýsing
geti ekkert um norðurmörk og vitað sé að Krossá nái ekki að jökli.
Það sé rétt að líta á aðra jörð í nágrenninu í þessu sambandi, Kálfafellsstað. Elsta landamerkjalýsing
jarðarinnar sé vísitasía 1641. Samkvæmt henni eigi kirkjan heimaland allt til ummerkja eftir
hefðarhaldi. Að austan Djúpá allt hið efra á fjöll upp og að utan ræður Brúará hið efra á fjöll upp.
Í yngri vísitasíu 1848 sé land kirkjunnar farið að stækka og nú ráði að austan Djúpá frá jöklum og
kirkjan á Djúpárbakkaland sem sé í eyði. Að utan og vestan ráði Brúará að vestan á fjöll upp. Til
samanburðar skuli bent á að samkvæmt gildandi landamerkjabréfi jarðarinnar frá 1922 ráði Djúpá
að austan frá jökli eins og komið hafi verið 1848 og jörðin hafi aukið land sitt með því að dregin
sé ákveðin lína frá Laxá að vestan til jökuls.
Af framansögðu megi glöggt sjá að í Fljótshverfi sé verulegur munur á lýsingu landrýmis einstakra
jarða allt frá landnámi og til núverandi landamerkjabréfa.
Í sambandi við þennan ágreining megi benda á að fyrir óbyggðanefnd gildi ekki málsforræðisreglan
um að aðilar geti ráðstafað sakarefni heldur skuli nefndin í hverju tilfelli komast að niðurstöðu
sem samrýmist viðurkenndum reglum íslensks eignarréttar. Það kunni að vera að í málinu um
Fljótshverfi verði gengið lengra um þjóðlendumörk en kröfugerð ríkisins geri ráð fyrir. Hér í þessu
máli séu ítrekaðar kröfur um að allt landið frá kröfulínu á Skeiðarársandi samkvæmt kröfukorti
verði úrskurðuð þjóðlenda allt að þeirri línu sem marki upphaf svæðisins í vestri samkvæmt auglýsingu
óbyggðanefndar.
7.4. Skaftafell
Í greinargerð íslenska ríkisins kemur fram að í landamerkjabréfi frá 5. maí 1890 vanti alveg lýsingu
á óbyggðamörkum svo óljóst sé hvað bændur hafi þá talið tilheyra jörðinni af fjalllendi.
Fyrsta hálendið að austan sé Hafrafellið og Hrútsfjallið. Heimildir um þau segi að snemma á
öldum byggðar hafi Hafrafellið verið afréttur frá Freysnesi og Hnappavallakirkja eigi þar ítök samkvæmt
máldaga frá 1343. Enn fremur hafi hún átt tólf ungneyta rekstur og skógartóft í Hrútfelli.
Eftir að byggð hafi lagst af í Freysnesi og jörðin verið lögð til Skaftafells fylgdi með upprekstur í
Hafrafell. Síðan hafi Svínfellingar farið að beita þar fé á öndverðri 19. öld svo haft fjallið á leigu
og nýti það nú einir til beitar. Þá sé greint frá því í Byggðasögu Hofshrepps að Skaftafell eigi upprekstur
í Freysnesland. Engar heimildir séu öndverðar við þetta á þann veg að Hafrafellið sé talið
til eignarlanda. Sé því ekki ástæða til annars en hafa allt fjallið innan kröfulýsingar um þjóðlendumörk.
Næst við Hafrafellið liggi Skaftafellsjökull sem allur sé innan þjóðlendu og síðan komi hið upprunalega
land Skaftafellsjarðarinnar eins og það hafi verið fyrir Öræfajökulsgos 1362. Heimaland
jarðarinnar sé að sjálfsögðu eignarland en hversu langt það nái liggi ekki fyrir í gögnum.
Ýmsar heimildir séu um nýtingarrétt annarra jarða á Skaftafellsheiðinni sem sé upp af heimalandinu.
Jarðirnar Hof, Sandfell og Svínafell hafi skógarítak í Heiðinni. Síðan segi í sveitarlýsingu
frá 1700 og Jarðabók Ísleifs 1709 að Fagurhólsmýri eigi skóg í Hnappavallaítaki í Skaftafellsskógi.
Þessi síðastnefndi skógur sé væntanlega í heimalandi.
Í greinargerð segir að alveg sé ljóst að beinn eignarréttur Skaftafellsjarðar hafi aldrei náð að
jökli. Til þess skorti landnámslýsingar, landamerkjaskrár og svo vinni heimildir um staðhætti,