SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

Þá er athygli vakin á því að skilyrði fyrir hefðarhaldi er óslitið eignarhald sem hefur verið skýrt
þannig að hefðandi hafi haft svo víðtæk ráð eignar að þau bendi til eignarréttar og jafnframt þurfi
hann að hafa útilokað aðra frá því að ráða yfir eigninni. Í þessu sambandi skipti auðvitað miklu máli
hvernig afnot séu og ekki síst girðingar umhverfis landareign.
Loks er á það bent að á hefð hafi verið minnst í mörgum dómum Hæstaréttar og í engu tilviki
hafi hefðarréttur verið talinn hafa stofnast yfir landi sem nú gæti heitið þjóðlenda.
7.3. Núpsstaður
Ein jörð af kröfusvæði 3 hafi gerst aðili að þessu þjóðlendumáli en það sé Núpsstaður. Í kröfulýsingu
dags. 13. júlí 2001 sé gerð sú krafa f.h. eiganda Núpsstaðar að hafnað sé kröfu þeirri sem
í raun sé fram komin um þjóðlendu í landi Núpsstaðar á Skeiðarársandi og að viðurkenndur verði
fullkominn eignarréttur hans að nefndu landi til þeirra merkja sem komi fram á kröfukorti.
Upphaf þessa ágreinings, sem hér sé uppi hafður, megi rekja til deilna um merki milli
Núpsstaðar og Skaftafells, sem reis fyrst árið 1978, rúmu ári eftir að A- Skaftafellssýsla var gerð
að sérstöku lögsagnarumdæmi með lögum 56/1976.
Íslenska ríkið gerist ekki aðili að landamerkjaþrætu þessari en óhjákvæmilegt sé að reifa atriði
sem skipt geti máli við ákvörðun um inntak eignarréttar að þessu þrætulandi. Verði því að fjalla um
rök með og móti beinum eignarrétti Núpsstaðar á sandinum en áður en framangreind kröfulýsing
hafi komið hafi ekki verið talin ástæða til að fjalla um land Núpsstaðar annars staðar en í svæði 3.
Í kröfulýsingu fyrir Fljótshverfi sé greint frá upplýsingum um landnám og annað sem tengist
landrétti. Segi þar að Gnúpa Bárður hafi numið Fljótshverfi allt en með því orði sé væntanlega
aðeins um að ræða byggðina milli Núpsvatna og Hverfisfljóts. Nafnið Núpsvötn eigi raunar aðeins
við neðan Lómagnúps en Núpsá heiti áin þá er inn með núpnum komi.
Haraldur Matthíasson hafi þá skoðun eins og sjáist í riti hans „Landið og Landnáma II“ að
Fljótshverfi sjálfu ljúki við Núpsá en hann telji þó að landnám Bárðar hafi náð lengra austur.
Fljótlega hafi vegna veiði, beitar og reka orðið að setja landamörk á Skeiðarársandi en þar hafi
auðvitað verið sandflæmi frá landnámstíð. Hann geri ráð fyrir að í Skaftafellsþingi hafi landamerki
einatt verið sett nálægt þeim farvegi sem árnar höfðu í öndverðu, þær sem í mörkum voru. Þannig
hafi naumast verið landamerki á Lómagnúpssandi. Hann telji varla að þau hafi verið sett þar sem
raun varð á af því að þá hafi runnið meginvatn Skeiðarár. Það þurfi föst og glögg kennileiti til
landamerkja. Þau sé ekki að fá á jöklinum sjálfum og ekki heldur niðri á sandinum þar sem jökulhlaup
og árflóð æði yfir. Gleggstu kennileitin hafi því verið því Súlutindar sem gnæfi við himin á
austurbrún Eystrafjalls og því hafi landamerki verið við þá miðuð.
Í kröfugerðinni fyrir Fljótshverfi hafi verið stuðst við framangreindar skoðanir Haraldar og talið
að landnáminu hafi lokið austur á sýslumörkum. Óbyggðanefnd sé að sjálfsögðu ekki bundin af
þessari kröfugerð. Eins gæti óbyggðanefnd komist að þeirri skoðun að landnám hafi ekki náð
lengra en að Lómagnúp og það land, sem síðar fer innan merkja Núpsstaðar, hafi einungis gert það
með afnotatöku á síðari öldum og þannig hafi afnotaréttinum ekki fylgt grunnréttur að landinu.
Um annað land Núpsstaðar austan Lómagnúps og Núpsstaðar verði ekki komist hjá því að
benda á að réttur til þess sé ekki á allan hátt afdráttarlaus.
Núverandi landamerkjalýsing geri ráð fyrir því að Núpsstað tilheyri allt fjalllendi inn að jökli
frá Skeiðarárjökli í austri og í vestur að línu sem dregin sé upp Krossá svo langt sem hún nái, þaðan
í Álftadalsbrýr og síðan beint í jökul. Þessi lýsing sé í þversögn við eldri heimildir eins og Jarðabók
Ísleifs Einarssonar 1709 en þar sé jörðinni Svínafelli í Öræfum eignaður afréttur í Eystrafjalli.
Aðrar ritaðar heimildir séu á sama veg. Samkvæmt máldögum 1343, 1397 og 1448 og vísitasíu
fyrir Kálfafellskirkju 12. júní 1749 eigi kirkjan afrétt í Skorum að hálfu á móti Svínfellingum og
kolskóg í vestrum Skorum en þessi svæði séu það sem nú er kallað Eystrafjall og Vestrafjall í
skógum fyrir innan Súlu þar sem nú séu Núpsstaðarskógar. Ekki hafi fengist skýringu á því hví
79