SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

sje eigi vanrækt, og yfir höfuð gætir þess, að heimahögum sje eigi íþyngt um of á sumrum. Heimilt
skal hreppsnefnd, að gjöra ítölu í afrjett þar sem því verður við komið. 1
Í 2. gr. fjallskilareglugerðar frá 1909 eru eftirfarandi fyrirmæli um upprekstur:
Allir þeir, er afrjett eiga, eða geta fengið hann hjá öðrum, skulu nota hann til uppreksturs fyrir gjeldfje
sitt, ef hagatollur fer eigi fram úr 5 aurum fyrir hverja sauðkind, og skal gjalddagi hagatolls vera
fyrir lok októbermánaðar, ef öðruvísi er eigi um samið. Þar sem engan afrjett er hægt að fá, má nota
heimalönd til sumarbeitar, en þess skal þó gætt, að heimahögum sje ekki íþyngt um of. Heimilt skal
hreppsnefnd að gera ítölu í afrjett, þar sem því verður komið við. 2
Í reglugerðinni er kveðið á um lögsöfn að hausti og að til þeirra sé boðað með fjallskilaseðli eigi
síðar en 10 dögum fyrir fyrsta lögsafn (4. og 6. gr.).
Í 2. gr. fjallskilareglugerðar frá 1940 er komist svo að orði:
Allir þeir, er afrétt eiga eða geta fengið hann hjá öðrum, skulu nota hann til upprekstrar fyrir fé sitt.
Þar, sem engan afrétt er hægt að fá, má nota heimalönd til sumarbeitar.
Þar, sem tveir eða fleiri menn eiga eða hafa afgirt sameiginlegt beitiland, getur annar eða einn ekki
tekið gripi til beitar af öðrum, nema með samþykki meiri hluta hlutaðeiganda. Geti einhver í sameignarlandi
afstaðið beit eða beitiland, er honum skylt að bjóða meðeigendum sínum fyrst afnot af beitilandinu,
áður en hann gefur það falt við aðra.
Ef enginn af meðeigendum hans þarf landsins með, má hann taka gripi af öðrum að því leyti, sem hann
hefir þá færra í beitilandinu en meðeigendur hans, samanborið við landstærð hvers þeirra. En þess skal
þó gætt, að heimahögum sé ekki íþyngt um of.
Í ógirt samliggjandi beitilönd og afréttarlönd má ekki taka inn gripi, nema með samþykki meiri hluta
hlutaðeigenda.
Heimilt skal hreppsnefnd að gera ítölu í afréttarlönd, þar sem því verður við komið. 3
Tilhögun fjallskila er nánar lýst í Göngum og réttum. Framan af 20. öld var fyrsta lögsafnið
miðað við þann tíma sem stjórn Kaupfélags Austur-Skaftfellinga ákvað hverri sveit til slátrunar en
einnig réð veðráttan miklu um smölun og rekstra. 4 Hreppsnefnd skipaði fyrir um göngur. Lét hún
semja svokallað göngubréf sem gekk bæ frá bæ um alla sveitina. Þar voru safndagar ákveðnir, nafngreindir
menn skipaðir í hvert gangnasvæði og til rétta og einnig gangnaforingjar og réttarstjórar. 5
Við skýrslutökur á vegum óbyggðanefndar kom fram að hver landeigandi sér sjálfur um að smala
eigið land. 6
1 Skjal nr. 4 (25) (fjallskilareglugerð nr. 109/1891).
2 Skjal nr. 4 (67).
3 Skjal nr. 4 (55). Sbr. samhljóða texta í 3. gr. fjallskilareglugerðar frá 1951 (skjal nr. 4 (56)).
4 Göngur og réttir 1, s. 35.
5 Göngur og réttir 1, s. 36.
6 Skýrslutökur 28. 6. 2002.
75