SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

afabarn Gísla Halldórssonar. 1 Vera kann að sýslumaðurinn hafi talið sig hafa eignast hálfa
Breiðármörk ásamt smáreka með eiginkonu sinni eða að minnsta kosti talið sig hafa umráðarétt yfir
eigninni. Í þessu sambandi er rétt að vekja athygli á orðalagi í afsali sem gefið var út vegna sölunnar:
Með því að jeg undirritaður fyrv. sýslumaður Björgvin Vigfússon á Efra-Hvoli, hefi síðan 1910, átölulaust
af öllum, hirt afgjald af landi hálfrar Breiðumerkur í Hofshreppi í Austur-Skaftafellssýslu, eins
og það var til forna, svo og afgjald af hálfri Breiðumerkurfjöru, sem er níu hundruð faðma tólfræð að
lengd – frá ábúandanum Birni Pálssyni bónda á Kvískerjum, þá hefur það á síðastliðnu ári orðið að
samkomulagi milli mín og hans, að hann skyldi eignast land þetta, ásamt hálfri Breiðumerkurfjöru
með reka, fyrir 100 – eitt hundrað – krónur… 2
Afsalið var tekið til þinglýsingar 28. mars 1937.
Eins og að framan hefur verið rakið eru nokkur atriði óljós að því er varðar eignaframsal Breiðármerkur,
og eru þessi hin helstu: 1) Hvernig hálf Breiðármörk ásamt reka (smáreka) komst í eigu
Gísla Halldórssonar; 2) hvernig Fellsmenn töldu sig hafa eignast Breiðármerkurfjöru og ef til vill
einnig hluta Breiðármerkurlandsins eins og ráða má af lögfestu þeirra og síðan samkomulaginu
1854; 3) hvernig Björgvin Vigfússon sýslumaður taldi sig hafa eignast hálfa Breiðármörk ásamt
reka; 4) hvað varð um eignarréttinn að hinum hluta Breiðármerkur. Á hinn bóginn virðist ljósara
hvernig Skálholtsrekinn forni og fjaran sem honum tilheyrði hafa framselst fram á þennan dag.
6.11. Afréttarnot
Í Jarðabók Ísleifs Einarssonar 1709 er hvergi vikið orði að sameiginlegum afréttum í Öræfasveit.
Jarðir virðast ekki hafa átt neina „afrétti“ sem svo eru nefndir nema með tveimur eða þremur undantekningum:
Svínafelli var eignaður afréttur í Eystrafjalli (einnig nefnt Syðrafjall) fyrir sunnan
Skeiðarársand en sá afréttur var „óbrúkandi vegna vegalengdar“. Afrétturinn í Eystrafjalli mun vera
hinn sami og sagður er „í Skorum“ í máldaga Kálfafellskirkju 1343 (sjá kafla 6.3.). 3 Skaftafell átti
„upprekstur“ í Freysneslandi „þar sem heitir Hafrafell“ en þar var þá allt komið í jökul og Sandfelli
var eignaður „upprekstur“ í Fjallslandi. 4
Þá er þess að geta að Sigurður Stefánsson sýslumaður fullyrðir í sýslulýsingu sinni 1746 að
Mávabyggðir (á norðanverðum Breiðamerkurjökli) hafi tilheyrt Öræfum en heimildir eru fyrir því
að um 1700 hafi villifé haldið sig í þessu fjalli. 5 Sigurður Björnsson á Kvískerjum telur þó líklegra
að sýslumaðurinn hafi átt við Esjufjöll sem séu miklu meiri fjöll en Mávabyggðir. 6
Í lýsingu Sandfells- og Hofssókna 1839 er tekið skýrt fram að afréttir séu engir í héraðinu
„nema Hofsmenn reka geldfé, mest 50 fjár, í Breiðamerkurfjall og Svínafellsmenn í Hafrafjall fáar
kindur“. 7
Í nóvember 1985 lagði sýslumaðurinn í Austur-Skaftafellssýslu fyrir sýslunefndarmenn og oddvita
að gera skrár yfir alla afrétti héraðsbúa með tilvísun í lög nr. 42/1969. 8 Í bréfi oddvita Hofs-
1 Sbr. Bogi Benediktsson 1909-1915 (4), s. 521. Veffangið www.althingi.is (Alþingi – Æviágrip: Einar Gíslason).
2 Skjal nr. 14 (1). Sbr. einnig skjal nr. 4 (82).
3 Jarðabók Árna og Páls 13, s. 437.
4 Jarðabók Árna og Páls 13, s. 436-437.
5 Ferðabók Sveins Pálssonar 1983 (1), s. 280. Einnig er að þessu vikið í kaflanum um Fell í máli 2/2001 (Suðursveit).
6 Byggðasaga Austur-Skaftafellssýslu 3, s. 53.
7 Skaftafellssýsla 1997, s. 151.
8 Skjal nr. 4 (74).
73