SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

72
Ef síðan kæmi ágreiningur um hreppamörkin, þá þarf ekki annað en lengd fjaranna: Fjalls- og Breiðamerkurfjöru
í Hofshreppi, sem eiga til samans að vera tvenna níu hundruð faðma, tólfræð. 1
Undir bréf þetta rita Ari Hálfdánarson, hreppstjóri Hofshrepps og Stefán Jónsson, hreppstjóri
Borgarhafnarhrepps.
Þetta bréf virðist hafa átt sér nokkurn aðdraganda. Árið 1922, 22. maí, ritaði Stefán Jónsson
hreppstjóri á Kálfafelli, ónafngreindum frænda sínum bréf 2 , og verður af því ekki annað ályktað en
að ráðgast hafi verið um landamerkin áður en þau voru skráð og þeim þinglýst. Í bréfi hreppstjórans
segir m.a.
Eg var útá Sandi þann dag sem þú komst austur í sæluhús og var komin útá Grjótfjöru sem svo er kölluð
klukkan eitt og beið þar til klukkan að ganga þrjú, og reisti upp 2 mörk dálítið vestar á fjörunni
heldur enn við Björn á Tvískerjum reistum þau í fyrra en gat samt ekki áttað mig neitt á fjall markinu
nefnilega Máfabygðum vegna þoku, og veit ekki hvort þessi mörk sem ég reisti á ný sjeu hin réttu, eru
máske of vestallega. …
Þessi mörk sem við Björn á Tvískerjum hófum í fyrra eru að liggjindum nokkuð nærri sanni en mættu
kanske vera svolítið vestar efað ætti að halda sig við Jökuls á þar sem hún rann til forna, þá mun hún
hafa runnið vestan við Nýgræður og hafa það þá verið hreppa mörk samkvæmt því sem í landnámu
segjir að Hrollaugur nam land austan frá Horni til Kvíár en gaf svo land milli Jökuls ár og Kvíár
öðrum, og síðan hefur það land talist með Hofshreppi nefnilega Breiðármörk og er byggð 1587 til
1709 og er sögð hálf kóngseign en hálf bænda eign og virðist fjaran eiga að vera 1800 faðma tólfræð
og getur það vel staðið heima uppá lengdina frá Hnappavalla fjöru, ef Bakka fjara er 600 faðma,
Tvískerja fjara 600 f. og Fjalls fjara 600 f. alt tólfræð hundruð – eða Fjallsfjara 900 faðma. Enn hvað
hreppa mörkum við kemur þá ættu að vera sömu mörk milli Fells lands og Breiðumerkur lands
samhljóða hreppa mörkunum, og hygg ég að réttustu mörkin sjeu þar sem Jökuls á rann til forna. 3 En
ef þú álítur að Jökuls á hafi runnið um það bil sem við Björn reistum upp mörk í fyrra þá skrifa ég hiklaust
undir þína skrá og hef það þá einsog þú segjer, læt þínglesa hana fyrst í mínum hreppi og sendi
svo þér hana til þíng lesturs, og verður það þá hreppa markaskrá. En hin skráin þarf að þínglesast líka
til þess að gild sje. 4
Árið 1937 seldi Björgvin Vigfússon, fyrrverandi sýslumaður á Efra-Hvoli, Birni Pálssyni á
Kvískerjum hálfa Breiðumörk (Breiðármörk) og hálfa Breiðumerkurfjöru með reka fyrir eitt hundrað
krónur. 5 Kvískerjamenn hafa síðan talið fram þennan hluta Breiðármerkur sem sína eign. 6
Björgvin Vigfússon var sýslumaður í Skaftafellssýslu 1905-1908. 7 Heimildir liggja ekki fyrir um
það hvernig Björgvin eignaðist þennan hluta Breiðármerkur en þess má þó geta að hann var kvæntur
Ragnheiði Ingibjörgu Einarsdóttur, alþingismanns Gíslasonar, sem áður er nefndur og var lang-
1 Skjal nr. 2 (1).
2 Sennilega Ara Hálfdánarsyni hreppstjóra á Fagurhólsmýri.
3 Kenningar eru uppi um að takmörk Öræfabyggðar hafi í öndverðu verið á milli Jökulsár (Skeiðarár) og Kvíár og að
annað byggðarlag hafi verið milli Kvíár og Jökulsár á Breiðamerkursandi. Nú eru mörkin milli Öræfasveitar og Suðursveitar
við vörðu á fjörunni vestan við hornið á Nýgræðum sem bera á í Hálfdánaröldu uppi undir jökli og í Kaplaklif á
Mávabyggðum (Lýður Björnsson, 1972: Saga sveitarstjórnar á Íslandi. 1. b. Reykjavík. S. 115-116).
4 Skjal nr. 14 (3).
5 Skjal nr. 14 (1). Í skjali 7 (4) er að nokkru rakið hvernig þessi bóndahluti Breiðármerkur framseldist frá miðri 19. öld.
6 Sbr. skjöl nr. 14 (6-23).
7 Hann fékk veitingu fyrir Skaftafellssýslu 19. desember 1904 og var skipaður sýslumaður í Rangárvallasýslu 10. september
1907 frá 1. október sama ár en þjónaði Skaftafellssýslu til marsloka 1908 (Bogi Benediktsson, 1909-1915: Sýslumannaæfir.
Með skýringum og viðaukum eftir Hannes Þorsteinsson. 4. b. Reykjavík. S. 678).