SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

70
að kirkjunnar rekaréttur einungis snerti hval og stærri við enn 6 álnir, þareð hinn minni viðarreki var
að álíta sem tilheyrandi jarðareiganda, samkvæmt áðurgreindum kaup- og makaskiptagjörningi. En
hvernig það síðar hafi gengið til með eigandaskipti á jörðunni Breiðármörk, eptir að hún var orðin
bændaeign, bæði meðan jörðin héldst við sem byggt býli, einsog eptir að hún lagðist algjörlega í eyði,
og hver að sé þessa eyðilands núverandi eigandi, þarum get eg ekki gefið þá allraminnstu upplýsingu.
Sem einhverskonar bendingu í þessu efni, læt eg þó meðfylgia 3 o Afskript af einhverskonar Syslumanns
þingsvitni frá árinu 1813, hvaraf sýnist að mega draga þá alyktun, að sá svokallaði leiguliða
eða minni reki þá hafi verið undir forpagtningu eða eptir hann goldið til þess manns, er þá muni hafa
alitið sig að vera eiganda að Breiðarmerkur landinu og nefndur er í þingsvitninu. 1
Það reyndist ekki rétt sem séra Þorsteinn á Kálfafellsstað gat sér til um að Gísli Þorsteinsson
hefði eignast minni rekann á Breiðármörk til viðbótar við sinn hlut í Skálholtsrekanum því að á
þessum sama tíma var Gísli að falast eftir honum hjá afkomanda Gísla Halldórssonar sem fyrr er
nefndur og hafði átt hálfa jörðina Breiðármörk ásamt sínum hluta smárekans. 2 Gísli Þorsteinsson
féll frá kaupunum og ekki náðist samstaða meðal erfingja Gísla Halldórssonar síðar á öldinni um
að selja ítakið. Í þess stað munu þeir hafa falið séra Þorsteini Einarssyni á Kálfafellsstað að hafa
umsjón með rekanum (landið var þá „algjörlega eyðilagt af jöklum“) og annaðhvort leigja hann eða
selja á opinberu uppboði eftir því sem hagstæðara yrði eigendunum. 3 Að sögn Einars Gíslasonar,
alþingismanns á Höskuldsstöðum, langafabarns Gísla Halldórssonar, var rekaítakið ekki mjög mikils
virði þegar hér var komið sögu. Taldi hann því sanngjarnt að taka 1 kr. og 50 aura í borgun á ári
þegar hann árið 1876 leigði Sigurði Ingimundarsyni, bónda á Kvískerjum (1864-1883), landsnytjar
þær er fylgdu hálfri Breiðármörk til forna en voru þá ekki orðnar annað en „lítilfjörleg grasnyt og
eggvarp, sem og reki 6 álna tré og minni…“ 4
Undir lok 19. aldar eignaðist Eyjólfur Runólfsson, hreppstjóri á Reynivöllum, „Skálholtsrekann“
þegar dóttir séra Þorsteins Einarssonar á Kálfafellsstað, Torfhildur Hólm, sem þá var búsett í
Winnipeg, afsalaði Eyjólfi hálft Fell „með tilheyrandi fjöru, ásamt ½ Breiðamerkurfjöru“. Afsalið
var undirritað 31. maí 1891. 5 Ári fyrr hafði systir Eyjólfs, Guðný Runólfsdóttir á Maríubakka í
Kleifarhreppi, afsalað honum eftirtalda jarðeignarparta, sem börn hennar hlutu eftir ömmu sína,
Guðrúnu Bjarnadóttur 6 : 3 hundruð og 40 álnir í jörðinni Reynivöllum, 48 álnir í Felli og 8 2/3 álnir
í Breiðamerkurfjöru í Hofshreppi. Vafasamt er að hafa þennan álnafjölda (8 2/3) til marks um lengd
eignarhlutans í fjörunni heldur fremur verðmæti hans. Fjaran öll er hér framar sögð hafa verið 18
hundruð að lengd en 900 faðmar í landamerkjabréfinu síðar í þessum kafla og er hvort tveggja yfir
2000 álnir. Afsalið var lesið á manntalsþingi að Kálfafelli 7. maí sama ár, en eftirfarandi athugasemd
var gerð í afsals- og veðmálabók: „Það sjest eigi í afsals og veðbrjefabókum Skaftafellssýslu
nje í tilheyrandi registrum, að börn seljanda hafi átt neitt í hinum seldu fasteignarpörtum.“ 7 Eyjólfur
hreppstjóri lenti síðar í deilum við Hofsmenn, eigendur Fjallsfjöru, um vesturmörk Breiðármerkurfjöru.
Fullyrti Eyjólfur að vesturmörkin væru „næst austan við Hnappavallafjöru í Öræfum“ en
þessu vísuðu eigendur Fjallsfjöru á bug. 8
Afkomendur Eyjólfs hafa samkvæmt þinglýsingabókum í nokkrum tilvikum selt öðrum hluta í
1 Skjal nr. 2 (30).
2 Sbr. skjal nr. 14 (4). Þar greinir Einar Gíslason alþingismaður á Höskuldsstöðum frá því í bréfi 31. mars 1876 að Gísli
Þorsteinsson hafi leitað til föður hans (Gísla Þorvarðssonar á Höskuldsstöðum) um kaup á rekanum.
3 Skjal nr. 2 (52).
4 Skjal nr. 7 (4). Sbr. skjal nr. 14 (4).
5 Skjal nr. 2 (10a).
6 Hér er trúlega átt við Guðrúnu Bjarnadóttur, eiginkonu Gísla Þorsteinssonar á Uppsölum, sem átti hinn helming
Skálholtsrekans (sbr. Byggðasaga Austur-Skaftafellssýslu 2, s. 167-168).
7 Skjal nr. 2 (10b).
8 Skjöl nr. 2 (53, 54).