SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

íngu Fellsins eigenda og ábúenda svo lengi elstu menn til muna og heyrt hafa. Ofan og framanskrifaða
lögfestu staðfestum við undirskrifaðir.
Uppsölum sama ár og dag sem fyrr greinir
Gísli Þorsteinsson Th. Einarsson
Framan og ofanskrifaða lögfestu höfum við undirskrifaðir lögformlega birt við Kálfafellsstaðar kyrkju
fyrir kyrkju söfnuðinum til staðfestu okkar nöfn
B Jonsson J. Bjarnason
Lesið fyrir manntalsþíngheimi að Hofi í Öræfum 5 maí 1852 og var lögfestunni mótmælt af öllum
hlutaðeigendum er þar voru til staðar. 1
Samkvæmt þessari lögfestu lá a.m.k. Breiðármerkurfjara innan landamerkja Fells, og hlaut því
að koma til ágreinings við Hofsmenn sem vildu draga mörkin austar, við Jökulsá. Árið 1854 var
komist að eftirfarandi samkomulagi:
ad öll grasnit initjar og virkilegur eignarréttur Skal hereptir einasta til heira Felli i Sudursveit, allt ad
austur mörkum Fjallsfjöru, sem eru á millum Breidumerkurfjöru og Fjallsfjöru, og Skal þadann af
Fjörunni sjónhending tekinn beina Stefnu i Svörturák sem er á joklinum uppundann Breidá og undann
hvorri hun rennur. Svo Skulu og Hofs eigendur og ábuendur njóta alls vestann meiginn vid nemda
Bre‹i›dá og til greindu stefnulinu Fjalls og fjöru á milli og so lángt vestur sem treista ser land ad helga.
Med þessum samningi er so öll þræta uti utaf nemdu þrætuplássi, daud og maktarlaus firir alda og
óborna, og malefnid þannig leitt til likta med óriufannlegum Dómskrapti. 2
Ljóst er af heimildum að Skálholtsrekinn forni hefur ekki fylgt með við sölu á kóngshluta
Breiðármerkur. Í bréfi sem Vilhjálmur Finsen land- og bæjarfógeti ritaði 7. mars 1857 tilkynnti
hann að konungur hefði með bréfi til háyfirvaldanna á Íslandi 29. september 1848 heimilað eiganda
Skálholtskirkju að selja öll ítök og reka kirkjunnar. Í samræmi við leyfi konungs lýsti Vilhjálmur
nú yfir því fyrir sína hönd og vegna meðerfingja í dánarbúi biskupsekkjunnar, Valgerðar Jónsdóttur,
að hann seldi séra Þorsteini Einarssyni á Kálfafellsstað og Gísla Þorsteinssyni hreppstjóra á Uppsölum
„svokallada Breidamerkurfjöru á Breidamerkursandi í Austurskaptafells Sýslu, einsog innan
þeirra ummerkja, sem þessi fjara, med reka af hval og sérhverjum vid, híngadtil hefir verid notud
af Skalholtskirkju eigendum og þeirra umbodsmönnum“. 3
Sá reki sem hér var fjallað um, hinn forni Skálholtsreki, var hvalur og tré, stærri en 6 álnir. Hins
vegar ríkti óvissa um hvað orðið hafði um minni rekann sem Ögmundur Pálsson biskup seldi undan
Skálholtsdómkirkju 1525 (sbr. hér framar). Séra Þorsteinn Einarsson spurðist fyrir um það í bréfi
til Vilhjálms Finsens 2. maí 1858 hvort minni rekinn hefði ef til vill komist í eigu samkaupanda
síns, Gísla Þorsteinssonar á Uppsölum. Í svari við fyrirspurn séra Þorsteins vísaði Vilhjálmur
Finsen til heimilda sem honum hefði tekist að afla um þetta mál. Nefndi hann m.a. umboðsbréf frá
Steingrími Jónssyni biskupi, dags. 31. ágúst 1844, þar sem Gísla Þorsteinssyni var falið að líta eftir
með reka Skálholtskirkju og afleggja árlega reikning til biskupsins. Síðan segir Vilhjálmur orðrétt:
Þetta umboðsbréf er steypt öldungis í sama móti, sem umboðsbréfin frá kirkjunnar fyrrverandi eigendum,
hvaraf afskriptir enn eru til frá Biskups Hannesar tíð, og í öllum bréfunum útþrykkilega tilgreint,
1 Skjal nr. 2 (51).
2 Skjal nr. 2 (32). Sbr. skjal nr. 2 (31).
3 Skjal nr. 2 (29). Torfhildur Hólm, dóttir séra Þorsteins á Kálfafellsstað, mun síðar hafa eignast hlut föður síns í fjörunni
(Skálholtsrekann) því að hún seldi Fellsmönnum hálfa Breiðármerkurfjöru árið 1891.
69