SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

66
6.10. Breiðármörk
Í kafla 6.1. er vikið að þeirri tilgátu Sigurðar Björnssonar að Breiðá, síðar Breiðármörk, kunni að
hafa verið landnámsjörð Þórðar illuga Eyvindarsonar fremur en Fell en um það verður ekkert fullyrt.
Elsti máldagi kirkjunnar að Breiðármörk (Breiðamörk) er, með nokkurri óvissu, talinn frá árinu
1343. Þar eru eignir hennar í föstu og lausu taldar upp:
Mariukirkia ad Breidaa. a heimaland alltt med fiorum oc skoghvm þeim sem þar hafa
ad fornv fylgtt. oc þeim somvm morkvm sem ad fornu hafva verid.
hvn a oc Holafiorv xij hvndrad ad sira fiolsvinnur gaf.
hvn a Helli hinn æystra. Holaland. …
Þangat liggia vnder tuo bænhus oc takast sex avrar af hvarv.
kirkian a halfa vindaass fiorv. oc er oll samt hundrad fadma. …
henni fylgir ix c [9 hundruð] fiorv. er liggur firir sallthofda. 1
Kirkjan átti heimaland allt og var þannig staður undir forræði biskups. Þessar eignir kirkjunnar
eru ítrekaðar í máldaga sem kenndur er við Michael Skálholtsbiskup (1383-1391). 2 Seint á 14. öld,
sennilega eftir gosið úr Öræfajökli 1362, var kirkjan að Breiðá lögð niður og eignir hennar lagðar
til annarra kirkna. 3 Eftir þetta virðist Skálholtsbiskup hafa talið sér heimilt að ráðstafa Breiðá eða
Breiðármörk eins og um eignarjörð væri að ræða. Breiðármörk var ein þeirra jarða sem Ögmundur
biskup Pálsson seldi Ásgrími Ásgrímssyni 1525 (sbr. kafla 6.5. um Hof). Þar segir m.a. í kaupbréfinu:
So og eigi sidur hofum vier feingit asgrime jordina kuisker med ollv þui henni til heyrer. hier med jordina
breidarmork med .vj. alna triam og þar fyrir jnnan. Enn stærre haupp [höpp]. tre edur huali eignazt
skalhollzkirkia sem adr hefur verit. 4
Síðar á öldinni féllu dómar um gildi þessa bréfs. Tilefnið var ágreiningur milli séra Jóns
Arnórssonar vegna dómkirkjunnar í Skálholti og Michils Ísleifssonar eiganda Breiðármerkur um
rekann á Breiðármerkurfjöru „hver at kaullud er 18 c at leingd“. 5 Taldi Michill að fyrrnefnt bréf væri
„ónýtt og maktarlaust“ þar eð engin innsigli væru fyrir því og þess vegna bæri honum einum allur
reki fyrir sínu landi. Árið 1587 skipaði Halldór Skúlason, umboðsmaður konungs í Skaptafellssýslu,
dóm til að „skoda og rannsaka og fullnaðardóm á að leggia“ um þennan ágreining. Niðurstaðan
var sú að vísa málinu til næsta Öxarárþings. Þó kváðust dómsmenn þeirrar skoðunar að bréfið
ætti að standa myndugt með þeim innsiglum sem þá hefðu fram komið. Sú niðurstaða var stað-
1 Íslenskt fornbréfasafn 2, s. 772-773.
2 Íslenskt fornbréfasafn 4, s. 14.
3 Sbr. Íslenskt fornbréfasafn 4, s. 202. Þar kemur fram í máldaga Stafafellskirkju 1397 að kirkjan hafi fengið tvær klukkur
og kross frá Breiðá. Sbr. einnig Magnús Stefánsson 2000, s. 129, 150.
4 Íslenskt fornbréfasafn 9, s. 274-275.
5 Ef hér er átt við 18 hundruð faðma (tólfræð) jafngildir það tæpum 4 km (1 faðmur=um 1,8 m, sbr. Jón Eyþórsson, 1952:
„Þættir úr sögu Breiðár.“ Jökull. Jöklarannsóknafélag Íslands. S. 17, 19).