SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

ingarey austan til motz vid Nesmenn og Steinshylltinga. fimte Krossholmur. siøtte Kolluhualsey og
aller Starkadarholmar.
Kirkian ä skoga alla. sem eru vt frä Saudabolsskogie til Mødruhola og allar tungur yfir Saudabolsskogie
til þeirrar er Skamsstødum fylger. enn skogarteigur er jnn ä Dals ä Hestvelle frä skridu hinni
miklu. Fiøru ä hun milli Quijär og Hamrenda. adra ä hun enn fyrer sunnan Quijä til Einangra. hina
þridiu fiøru ä hun fyrer Eyarhorne (!) .xv. uxa høfn gamalla i Holaland. xL geldinga høfn annars hundrads
i fiallsland. 1
Eftir bréfabók Guðbrands Þorlákssonar Hólabiskups að dæma hefur Sandfell verið „innlimað“
(„inkorporerað“) í jarðagóss Skálholtsstóls, og þá sennilega þegar á biskupsárum Gísla Jónssonar. 2
Það merkti að ábúandinn í Sandfelli hverju sinni hefur haft jörðina á leigu frá Skálholtsbiskupi en
ekki notið að öðru leyti góðs af eignum kirkjunnar eins og venja var um staðarhaldara (beneficiarii).
Sandfell er þó skráð sem kirkjulén, beneficium, í jarðabók frá 1697 og 12 hundruð að dýrleika. 3
Í Jarðabók Ísleifs Einarssonar 1709 er Sandfelli lýst sem kirkjustað og beneficium og eign
konungs. Það mun hafa verið sjaldgæft að sjálfstæð kirkjustofnun eins og beneficium væri talin
eign nokkurs annars en hennar sjálfrar. Um eignir jarðarinnar er þetta sagt:
Upprekstur er jörðunni eignaður í Fjallslandi.
Skógarítak er eignað jörðunni í Skaftafellsheiði.
Annað í Jökulfelli.
Rekafjöru á jörðin millum Hamarenda 4 og Kvíár, þar hún rann að fornu, og er sú kölluð Bakkafjara.
Aftur frá 5 Kvíaá og vestur að Einangrum, kölluð Einangrafjara.
Þriðju fyrir nokkrum parti Hofslands.
Fjórðu í Höfðavík austan undir Ingólfshöfða.
Jörðunni eru eignaðir þrír hlutir Ingólfshöfða. Item allt Fuglberg eftir máldaganum. Hér um ágreinir
Sandfells- og Hofsábúendur, en hafa þó hvöru tveggju brúkað. 6
Tvær hjáleigur eru nefndar með jörðinni: Miðhús og Stærri-Sandfellshjáleiga. Þriðja hjáleigan,
Berjahólar, var þá orðin tóftir einar. 7 Sandfell er 12 hundruð að dýrleika í Jarðabók Johnsens 1847 en
19,9 hundruð samkvæmt nýju jarðamati 1861. 8 Um þetta leyti virðast hlunnindi jarðarinnar mjög
hafa verið farin að ganga úr sér. Í brauðamati Sandfells, viðbótarskýrslu frá 20. júní 1840, er þessi lýsing:
1 Íslenskt fornbréfasafn 15, s. 702.
2 Magnús Stefánsson 2000, s. 160. Sbr. Íslenskt fornbréfasafn 10, s. 656.
3 Björn Lárusson 1967, s. 333.
4 Hamraenda í einu handriti.
5 Austur frá í einu handriti.
6 Jarðabók Árna og Páls 13, s. 436-437.
7 Ísleifur Einarsson sýslumaður ritaði árið 1712 að Berjahólar hefðu verið í byggð fyrir 80 árum (Jón Þorkelsson 1918-
1920, s. 45).
8 Jarðatal 1847, s. 6. Ný jarðabók 1861, s. 6.
51