SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

fjall og Svínafellsmenn í Hafrafjall fáar kindur“. 1 Elsta heimildin um „afrétt“ Svínfellinga mun vera
máldagi kirkjunnar að Kálfafelli sem talinn er vera frá 1343. Þar segir að kirkjan eigi „afreit j
skorvm at helmingi vid svijnfellijnga. kolskog j vestrum skorum. suo sem til bus þarf“. 2 Þetta er
síðan staðfest í máldaga Vilkins biskups frá 1397. 3 Í skrá um ítök klaustursins í Kirkjubæ á Síðu frá
1528 er grein gerð fyrir skógarítaki sem Eiríkur Þorsteinsson, lögréttumaður og bóndi á Keldum á
Rangárvöllum, gaf klaustrinu og má þar sjá að Svínafell átti skógarítak á Skaftafellsheiði:
Jtem gaf Eirekur þorsteinsson kirkiubæiar klaustri allan þann skog sem hann hafdi fremst eigande ad
ordit j skaptafellz heide til æfinligrar eignar oc frials forrædis j suo mäta ad þeir j svinafelli byggi oc
aa knappauollvm skyllde hafa þar elldivid epter þvi sem þvi þarfnazt. 4
Í Jarðabók Ísleifs Einarssonar segir svo um hlunnindi jarðarinnar:
Afréttur er jörðunni eignaður í Eystrafjalli [Syðrafjalli stendur í öðru handriti] fyrir sunnan Skeiðarársand,
óbrúkandi vegna vegalengdar.
Skógarítak til brenniviðar er jörðunni eignað í Skaftafellsskógi. 5
Í gerðabók jarðamatsnefndar 1849 er komist svo að orði um „afrétt“ Svínafells: „Afréttur er
eignaður jörðinni í Núpstaðaskógum.“ 6 Að lokum skal vitnað í það sem stendur í gerðabók fasteignamatsnefndar
1916: „Jörðinni fylgir ekkert sérstakt upprekstrarland, en fjallhagi nokkur er upp
frá bæ, Svínafellsfjall.“ 7
Í Byggðasögu Hofshrepps segir Sigurður Björnsson að „afréttarins“ á Eystrafjalli muni fyrst
getið í áðurnefndum máldaga Kálfafellskirkju frá 1343 („afreit j skorvm“). Hann lætur þess getið
að afrétturinn, sem hann nefnir „ítak“, hafi verið notaður um 1920 fá ár „en ekki vitað til, að það
hafi verið gert áður“. 8
Landamerkjabréf Svínafells er undirritað 2. maí 1890 og samþykkt af ábúendum Sandfells og
Skaftafells:
Jörð þessari tilheyrir allt Svínafellsfjall og Hvannadalurinn.
Landamerki milli Sandfells og Svínafells eru lækjarfarvegur í miðjum Markhól (Rjettarfalljökul),
þaðan sjónhending í vörðu milli Hrakdeildahóla; svo er stefnan vestan við Eyrartagl.
Milli Svínafells og Skaptafells eru landamerki í Freysnesi úr stórum steini framan undir jöklinum og
í stein ofan við veginn, og þaðan í vörðu fram í Nesinu.
Fjörumörk jarðarinnar milli Tangafjöru og Svínafellsfjöru eru, að Fremrimenn í Hafrafelli beri í klettinn,
sem er næstur við Skarðið að norðan, nefnil. austanundir Skaptafellsskörðunum.
1 Skaftafellssýsla. Sýslu- og sóknalýsingar Hins íslenska bókmenntafélags 1839-1873. Jón Aðalsteinn Jónsson og Svavar
Sigmundsson sáu um útgáfuna. Reykjavík 1997. S. 151.
2 Íslenskt fornbréfasafn 2, s. 778.
3 Íslenskt fornbréfasafn 4, s. 235.
4 Íslenskt fornbréfasafn. 9. b. Reykjavík 1909-1913. S. 471.
5 Jarðabók Árna og Páls 13, s. 437.
6 Skjal nr. 2 (35).
7 Skjal nr. 2 (37).
8 Byggðasaga Austur-Skaftafellssýslu 3, s. 77.
49