SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

36
Mikið var um skógarítök í sýslunni á þessum tíma. Í nokkrum tilvikum voru ítök jarða ekki
innan viðkomandi sveitar heldur sótt um lengri veg. Af þessu má ráða að í byrjun 18. aldar hafi
skóglendi víða verið orðin lítilfjörleg eða eydd sakir versnandi veðurfars og mikillar áníðslu af
völdum skógarhöggs og beitar.
Ítarleg skógarkönnun, sem gerð var í Austur-Skaftafellssýslu á árunum 1988 og 1991, leiddi í
ljós að í Öræfum eru nú skóglendi á um 860 hekturum lands. 1 Víðast eru þessi skóglendi í framför,
birkið í góðu ástandi og er víða að breiðast út af eigin rammleik.
Á 6. og 7. áratug síðustu aldar hófst í Austur-Skaftafellssýslu mikil bylting í ræktun sanda sem
síðan hefur verið fram haldið.
Vegna hagstæðra veðurskilyrða og víða frjósams jarðvegs hefur sjálfgræðsla lands hefur stóraukist,
m.a. á Skeiðarársandi.
Á Nýgræðum á Breiðamerkursandi var snemma á 20. öldinni áningastaður og þar var eini umtalsverði
gróðurbletturinn á leiðinni yfir sandinn. Sandurinn hefur óðum verið að gróa upp og þar
sem kvíslar jökulánna flæmdust um fyrir nokkrum áratugum er nú víða gróið land.
Mikill vöxtur og nýliðun trjágróðurs og annars gróðurs hefur verið í þjóðgarðinum í Skaftafelli.
Loks má nefna uppgræðslu- og skógræktaraðgerðir heimamanna í samvinnu við Landgræðslu ríkisins,
t.d. á skerjunum ofan Fagurhólsmýrar.
Í heild hefur því ferli rýrnunar gróðurs og jarðvegs í hreppnum, sem staðið hafði yfir öldum
saman, verið snúið við á undanförnum áratugum. Gróður hefur verið að aukast og batna, fyrst og
fremst vegna hlýnandi veðurfars, beislunar vatnsfalla og stórfelldra ræktunarframkvæmda sem leitt
hafa til breyttra og betri búskaparhátta og í kjölfarið til aukinnar sjálfgræðslu gróðurs. Þannig hafa
landgæði í Öræfum verið að aukast á ný, bæði fyrir tilstilli manns og náttúru.
5.3. Gróðurfar síðustu áratugi
5.3.1. Undirlendi
Gróðurfar í Öræfum, og í öðrum hreppum Austur-Skaftafellssýslu, var kortlagt af starfsmönnum
Rannsóknastofnunar landbúnaðarins árið 1971 og eru eftirfarandi upplýsingar um gróðurfar á síðustu
áratugum að mestu byggðar á niðurstöðum þeirra rannsókna. 2
Mikill hluti Skeiðarársands er ógróið eða lítt gróið land, einkum vestur- og austurhluti sandsins
þar sem jökulhlaup hafa komið í veg fyrir uppgræðslu. Á miðjum sandinum neðanverðum, innan
kröfusvæðis ríkisins, er hins vegar allvíðáttumikið, raklent gróðursvæði, með fjölskrúðugu gróðurfari.
Melgresi hefur verið að breiðast út á sandfokssvæðum norður eftir sandinum miðjum og mosanýgræðingur
er einnig ofar á sandinum, allt norður undir jökulgarða Skeiðarárjökuls.
Ógrónir eða lítt grónir sandar og aurar víðs vegar á undirlendi í Öræfum, austan Skeiðarár, þekja
í heild um 60 km 2 . 3 Hins vegar teygir nær óslitið gróðurlendi sig frá Svínanesi í vestri austur að
Vestari-Kvíá. Syðst á þessu gróðurbelti, næst sjó, eru stakir hólmar vaxnir melgresi og öðrum
grastegundum. Ofar verður gróðurlendið samfelldara og þar sem er nægur jarðraki hefur myndast
vatnagróður, flóar, mýrar og hálfdeigjur. Á þurrlendi, þar sem jarðvegur hefur myndast ofan á árframburðinum,
er oftast graslendi, t.d á Nýgræðum á Breiðamerkursandi, en ofar á söndunum, þar
sem yfirborðið er gróft og þurrt og jarðvegur lítill, er landið ógróið eða þakið mosagróðri.
Birkiskógur og kjarr í hreppnum er aðeins lítill hluti þess sem áður var en þar eru nú skóglendi á samtals
um 860 ha lands á 15 svæðum. Þau eru helst í hlíðum og á mörkum fjalllendis og undirlendis. Stærstu
skógarsvæðin eru í Morsárdal og er Bæjarstaðaskógur þeirra kunnastur vegna fegurðar og hárra,
beinvaxinna trjáa. Skógur er í suður- og vesturhlíðum Skaftafellsheiðar, við Svínafell, í vesturhlíð
Sandfellsheiðar og í Kvískerjum. Víða, einkum á áreyrum, er skógur að breiðast út eftir að beit létti.
1 Snorri Sigurðsson og Ingvi Þorsteinsson, 2001. Birkikönnun á Íslandi. (Óbirt handrit).
2 Rannsóknastofnun landbúnaðarins, 1971. Gróðurkort af Austur-Skaftafellssýslu í mælikvarða 1:40 000. Óútg. handrit.
3 Ólafur Arnalds, o.fl., 1997. Jarðvegsrof á Íslandi. Landgræðsla ríkisins og Rannsóknastofnun landbúnaðarins.