SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

sem snjór hylur oft jökuljaðarinn eru eingöngu þær myndir nothæfar sem teknar eru að haustlagi
fyrir fyrstu snjóa og eftir að snjó síðasta vetrar hefur tekið upp í fjöllum.
Þriðja atriðið sem ræður úrslitum um það hvort myndefni frá gervitunglum er nothæft eða ekki
er skýjaþekjan á myndunum. Ský gleypa í sig sýnilega og nærinnrauða geislun og þess vegna eru
þær myndir, sem teknar eru á þessum tíðniböndum, aðeins nothæfar þar sem þær eru skýjalausar.
3. Geómetría gervitunglamynda og nauðsynlegar leiðrétting
Eingöngu slétt land er rúmfræðilega rétt á gervitunglamynd. Ef land er mishæðótt kemur fram bjögun
í myndinni (miðað við kort af sama svæði) vegna þess að myndin er tekin frá ákveðinni línu
(braut gervitunglsins) og eru mismunandi staðir á myndinni því myndaðir undir misstóru horni eftir
því hversu langt frá miðlínu hennar þeir eru. Þessi bjögun er leiðrétt með því að rétta myndirnar
upp (e: orthorectify). Eftir uppréttingu er myndin orðin eins og nokkurs konar kort; þá er eins og
horft sé lóðrétt ofan á myndina í hverjum punkti.
Gervitunglamyndir eru réttar upp með því að varpa þeim ofan á stafræn landhæðarlíkön og með
því að notfæra sér þekkta staðsetningu á ákveðnum punktum, t.d. GPS-mældum vegamótum, sem
þekkjast vel á myndinni. Notast var við DTED-level 1 hæðarlíkan (DTED: Digital Terrain
Elevation Data) frá Kortastofnun Bandaríkjahers (DMA: Defence Mapping Agency) en það er
nákvæmasta hæðarlíkan sem til er af landinu öllu. DTED-gögnin gefa hæðarupplýsingar í neti með
90 m möskvastærð en hæðarnákvæmnin er talin vera 30 m. Vegakerfið hefur nýlega verið mælt
með GPS-tækni og er mælinákvæmni þeirra mælinga 5 m.
Með samnýtingu þessara gagna eru gerðar nauðsynlegar rúmfræðilegar leiðréttingar á Landsat
myndunum þannig að staðsetningarskekkjur í þeim verða um eða innan við ein myndeining. Eftir
uppréttingu liggja myndirnar fyrir hnitsettar á hornsannri keiluvörpun Lamberts (Lambert
Conformal Conic Projection) með viðmiðunina ISN-93. Þegar þessu er lokið er hægt að teikna upp
úr myndunum þau atriði sem á þeim sjást og áhugi er á að kortleggja með hnitun beint af tölvuskjá.
4. Jökuljaðrar og nákvæmni í kortlagningu þeirra
Ekki er gerlegt að kortleggja jökuljaðra með þeirri nákvæmni sem nútímatækni býður upp á (örfáir
sentímetrar). Þótt jaðar jökulsins sé sums staðar greinilegur og vel afmarkaður getur hann annars
staðar, t.d. á skriðjöklum, verið hulinn aur og grjóti þannig að engin leið er að ákvarða hann
nákvæmlega, jafnvel þótt menn standi ofan á honum. Í fjalllendi getur snjór hulið útlínu jökulsins
þannig að einnig þar er ómögulegt að sjá hvar hún liggur. Af þessum sökum er ákvörðun á jökuljaðri
alltaf háð ákveðinni óvissu jafnvel þótt menn hafi bestu gögn (vettvangsathuganir og loftmyndir)
að fara eftir. Þessi óvissa er talin vera nokkrir tugir metra þar sem verst lætur.
Sú nákvæmni sem hægt er að ná í kortlagningu með gervitunglamyndum er af sömu stærðargráðu
og greinihæfni myndanna. Þannig er hægt að draga línuleg atriði upp af gervitunglamynd
með 10-20 m staðsetningarnákvæmni ef myndpunktsstærðin er 20 m að því gefnu að þessi atriði
séu skýr og afmörkuð á myndinni (t.d. skurðir eða vegir). Þetta á hins vegar ekki alls staðar við um
jökuljaðra eins og áður sagði. Þess vegna má með réttu halda fram að vegna þeirrar eðlislægu
óvissu sem ríkir um legu jökuljaðra sé ekki þörf fyrir nákvæmari gögn en myndir með 10-20 m
greinihæfni til þess að kortleggja þá.
5. Fjarkönnunargervitungl
Nokkur gervitungl taka myndir með 20 m eða betri greinihæfni. Þessi tungl eru Landsat 7, SPOT,
IRS, EROS, IKONOS og QuickBird. Þrjú síðastnefndu tunglin taka myndir með u.þ.b. 1 m greinihæfni
en myndir þeirra eru tiltölulega litlar (um 12x12 ferkm) og dýrar þannig að jafnvel þótt þær
hefðu verið til af S- og SA-hluta Vatnajökuls (sem þær voru reyndar ekki) hefði notkun þeirra verið
útilokuð af fjárhagsástæðum. Auk þess er eins og áður segir ekki þörf fyrir myndir með svo mikilli
greinihæfni fyrir það verk sem hér um ræðir.
205