SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

204
V. TÆKNISKÝRSLA UNNIN FYRIR ÓBYGGÐANEFND
Jaðar Vatnajökuls í Austur-Skaftafellssýslu
ákvarðaður með Landsat-7 gervitunglamyndum
Tækniskýrsla unnin fyrir óbyggðanefnd – nóvember 2003
Kolbeinn Árnason, Landmælingar Íslands
Ingvar Matthíasson, Landmælingar Íslands
Oddur Sigurðsson, Orkustofnun
1. Ágrip
Að ósk óbyggðanefndar tókust Landmælingar Íslands og Vatnamælingar Orkustofnunar á hendur
að ákvarða jaðar Vatnajökuls í Austur-Skaftafellssýslu út frá gervitunglamyndum eins og hann var
sem næst 1. júlí árið 1998 er þjóðlendulögin tóku gildi.
Við verkið voru notaðar þrjár myndir frá Landsat 7 gervitunglinu, tvær frá 1999 (28. júlí og 4.
ágúst) og ein frá árinu 2000 (23. sept.). Ástæða þess að ekki voru notaðar myndir frá árinu 1998 er
einfaldlega sú að ekki eru til neinar nothæfar gervitunglamyndir af þessu svæði frá þeim tíma. Þar
sem jökullinn hreyfist mjög hægt á milli ára, nema ef til vill í einstaka jökulsporðum, er hægt að
ganga út frá því að hann hafi verið eins árin 1998 og 1999 (innan óvissumarka sem eru aðeins
nokkrir metrar). Um hreyfingar skriðjöklanna gildir e.t.v. annað á örfáum stöðum en um íshreyfingar
á jöultungunum hafa menn sérstakar upplýsingar, s.s. vettvangsathuganir og loftmyndir.
Landsat myndirnar eru með 15 m myndpunktsstærð eða greinihæfni en sú nákvæmni, sem hægt
er að ná í kortlagningu með gervitunglamyndum, er af sömu stærðargráðu og myndpunktsstærðin.
Þannig er hægt að draga línuleg atriði upp úr þeim með u.þ.b. 10 m staðsetningarnákvæmni að því
gefnu að þessi atriði séu skýr og afmörkuð á myndinni. Þetta á hins vegar ekki alls staðar við um
jökuljaðra sem eru sums staðar huldir snjó í fjöllum eða þá aur og grjóti á láglendi. Eðlislæg óvissa
í legu jökuljaðarins getur verið nokkrir tugir metra.
Landsatmyndirnar þrjár voru réttar upp með því að varpa þeim ofan á stafrænt hæðarlíkan af
landinu (DTED: Digital Terrain Elevation Data) jafnframt því að notaðir voru mælipunktar með vel
þekktri staðsetningu (GPS-mæld vegamót sem þekkjast á myndunum) við hnitsetningu þeirra. Með
þessu móti er rúmfræðileg bjögun í myndunum leiðrétt þannig að staðsetningarskekkjur eru um eða
innan við ein myndeining. Eftir uppréttingu liggja myndirnar fyrir í hnitakerfi á hornsannri keiluvörpun
Lamberts (Lambert Conformal Conic Projection) með viðmiðunina ISN-93.
Síðan er jökuljaðarinn teiknaður (hnitaður) upp úr hnitsettum og rúmfræðilega leiðréttum
myndunum beint af tölvuskjá. Talið er að hnituð útlína víki ekki meira en 60 m frá réttu lagi.
2. Nothæfi gervitunglamynda - helstu atriði
Til eru margvíslegar gervitunglamyndir af yfirborði jarðar; þær ná yfir misjafnlega stór svæði, eru
teknar á mismunandi tíðniböndum eða rásum og hafa mismikla greinihæfni. Munurinn á einstökum
myndum fer eftir því hver tilgangurinn með notkun þeirra er.
Greinihæfni eða myndpunktsstærð segir til um stærð þess svæðis á jörðu niðri sem svarar til sérhvers
myndpunkts og er um leið mælikvarði á stærð þeirra atriða sem hægt er að greina á gervitunglamyndum.
Myndpunktsstærð í gervitunglamyndum er mjög mismunandi; allt frá tæpum metra
upp í marga kílómetra.
Annað atriði, sem skiptir máli, er framboð á myndunum. Sum gervitungl taka myndir reglulega
í hverju yfirflugi en oft þarf að panta sérstaklega myndatöku frá öðrum tunglum. Það er því hugsanlegt
að þótt fjarkönnunartungl með ákjósanlega greinihæfni séu á braut umhverfis jörðu, þá séu
ekki til myndir frá þeim sem teknar eru á þeim stað og tíma sem menn þurfa á að halda fyrir ákveðin
verkefni. Í sambandi við þetta verkefni skiptir árstíminn, sem myndir eru teknar á, meginmáli. Þar