SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

154
áður var gerð grein fyrir hafa þessi réttindi verið á landsvæði sem nefnt var Breiðamerkurfjara 1854
en er kallað Fellsfjara í landamerkjabréfi þeirrar jarðar 1922 og þannig innan núverandi merkja
jarðarinnar Fells, sbr. mál nr. 2/2001 hjá óbyggðanefnd, Suðursveit.
Heimildir benda til þess að jörðin Breiðármörk og svokallaður litli reki hafi um 1800 að hálfu
verið í eigu konungs og að hálfu í eigu Gísla nokkurs Halldórssonar. Erfingjar hans virðast telja þar
til eignar fram til 1876 en óljóst með hvaða rétti eða hvað varð eftir þann tíma. Hluti konungs er
seldur 1836 og á sama hátt óljóst hvað um hann varð.
Með hliðsjón af umfjöllun um Jökulsá í lögfestu Hofsmanna, meintri helmingseign Hofsmanna
í Breiðármörk og vísbendingum um að hreppamörk hafi verið í Jökulsá er hugsanlegt að í samningnum
1854 hafi falist skipting Breiðármerkur á milli Hofs og Fells. Í lögfestu Hofsmanna 1851
er þannig tekið fram að réttur þeirra nái til hálfrar jarðarinnar en 1854 verður ekki annað séð en að
réttur þeirra nái til alls þess landsvæðis sem þá er talið til Breiðármerkur. Land Breiðármerkur á
milli Breiðár og Jökulsár kann þannig að hafa verið sameinað Felli og merki þessara jarða færð úr
Jökulsá og í Breiðá. Fellsmenn hafi þannig fengið hluta Breiðármerkur skipt út. Um það verður þó
ekkert fullyrt og hugsanlegt er að samkomulagið hafi fjallað um merki Fells og Breiðármerkur allrar.
Réttur Hofsmanna til slíkrar ráðstöfunar hefði þá grundvallast á helmingseign þeirra í jörðinni,
skiptri eða óskiptri. Tekið skal fram að svæðið á milli Breiðár og Jökulsár er til meðferðar í máli
nr. 2/2001, Suðursveit. Heimildir Hofs- og Fellsmanna verða hvorki raktar til konungs né Gísla
Halldórssonar og um sama leyti og síðar gera erfingjar Gísla ráðstafanir til að tryggja meinta
hagsmuni sína. Þá bendir lögfesta Fellsmanna frá 1851 ekki til þess að þeir hafi getað fært fram
heimildir fyrir tilkalli sínu, aðrar en „óátalda brúkun og yrkingu“. Jafnframt er óljóst um afdrif
meintrar eignarhlutdeildar Hofsmanna. Af hálfu eigenda Kvískerja og Fells hefur þeim skilningi
verið lýst að í samningi Hofsmanna og Fellsmanna 1854 hafi falist að Hofsmenn hafi selt Fellsmönnum
eignarhluta sinn, þ.e.a.s. konungshlutann. Hinn helmingur jarðarinnar, þ.e. bóndahlutinn,
hafi hins vegar áfram verið í eigu Halldórs Gíslasonar.
Af framangreindum landamerkjabréfum Breiðármerkur og Fells, Hofs (Fjalls) og Fells verður
ekki séð að árið 1922 hafi nokkur komið fram sem eigandi Breiðármerkur eða handhafi réttinda á
því svæði, gagnvart hreppi eða þinglýsingaryfirvöldum.
Eignartilkall eigenda Kvískerja grundvallast á því að árið 1937 selur Björgvin Vigfússon, Birni
Pálssyni á Kvískerjum hálfa Breiðármörk og hálfa fjöruna með reka, á þeim grundvelli að hann hafi
„... síðan 1910, átölulaust af öllum, hirt afgjald af landi hálfrar Breiðumerkur í Hofshreppi í Austur-
Skaftafellssýslu, eins og það var til forna, svo og afgjald af hálfri Breiðamerkurfjöru, sem er
níuhundruð faðma tólfræð að lengd - frá ábúandanum Birni Pálssyni bónda á Kvískerjum ...“
Jafnframt lýsir Björgvin kaupandann, Björn Pálsson, réttan eiganda að hálfri Breiðumörk ásamt
hálfri Breiðumerkurfjöru með reka „átölulaust af mér og mínum erfingjum“, eins og það er orðað
í afsalinu. Afsali þessu var þinglýst án athugasemda. Ekkert liggur fyrir um heimild Björgvins
Vigfússonar til þessa framsals en eiginkona hans mun hafa verið dóttir framangreinds Einars
Gíslasonar, eins af afkomendum Gísla Halldórssonar.
Heimildir eru um að bóndinn á Kvískerjum hafi greitt afkomendum Gísla Halldórssonar leigu
fyrir öll afnot og brúkun af hálfri Breiðármörk, sbr. yfirlýsingu Einars Gíslasonar um það efni frá
1876 fyrir sína hönd og samerfingja enda væri eigi kunnugt um að Gísli hefði „nokkurn tíma selt
eða gefið frá sér eða sínum erfingjum“. Tekið er fram að þar muni nú eigi vera orðið annað en „lítilfjörleg
grasnyt og eggvarp, sem og reki 6 álna tré og minni er reki á Breiðamerkurfjöru“. Auk
eignartilkalls, sem byggist á athugasemdalausu afsali frá 1937, telur óbyggðanefnd ljóst af gögnum
málsins, þ. á m. fram komnum skattframtölum allt frá 1937, að eigendur jarðarinnar Kvískerja hafa
frá árinu 1937 talið hálfa jörðina Breiðármörk, eins og hún er afmörkuð í máli þessu, sína eign, nýtt
hana í samræmi við eignarhlutdeild sína, að svo miklu leyti sem hún var nýtanleg, og greitt af henni
skatta og gjöld. Hvað sem öllu framangreindu líður telur óbyggðanefnd því að eignartilkall þeirra
til 50% eignarhluta í jörðinni styðjist jafnframt við fullnaða hefð, sbr. 2. gr. hefðarlaga, nr. 46/1905.