SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

148
um Kvískerja og Fjallslands er tekin upp í „landamerkjaskrá milli Fells í Borgarhafnarhreppi og
Breiðumerkur í Hofshreppi“, dags. 13. maí 1922 og þingl. 13. og 15. júlí sama ár.
Samkvæmt framangreindu voru fjörumörk á milli Fjallsfjöru og Breiðarmerkurfjöru í Breiðár
1854 og Fjallsfjara þannig fyrir landi Breiðármerkur en óljóst hversu langt til vesturs. Fjörumörk á
þessu svæði verða deiluefni milli eigenda Hofs og Eyjólfs Runólfssonar, eiganda Fells og Skálholtsrekans
á Breiðamerkurfjöru að meira eða minna leyti á árunum 1915-1916. Eyjólfur hélt því
fram að Breiðamerkurfjara næði að Hnappavallafjöru en því mótmæltu Hofsmenn vegna Fjallsfjöru.
Ýmis dæmi eru þess í Öræfum að fjörumörk fari ekki saman við lýsingu landamerkja. Árið
1922 er gerð breyting á fjörumörkum og nú er Fjallsfjara fyrir landi Fjalls og Breiðármerkurfjara
fyrir landi Breiðármerkur í stað þess að vera fyrir landi Fells áður. Landamerkjum Fjalls er ekki lýst
fyrr en 1922 og þá lögð að jöfnu við fjörumörk.
Norðurmerki Fjalls, gagnvart Vatnajökli, þarfnast sérstakrar athugunar. Í kröfugerð eigenda
Hofs vegna Fjalls er gert ráð fyrir að merki jarðarinnar að vestan- og austanverðu nái inn á Vatnajökul.
Að vestanverðu liggi merkin yfir austanverðan Fjallsjökul, í stefnu á Miðaftanstind og
Eyðnatind. Að austanverðu liggi merkin frá sjó, yfir vestanverðan Breiðamerkurjökul og í Múlahöfuðið,
í stefnu á Mávabyggðir. Þannig séu hlutar Fjallsjökuls og Breiðamerkurjökuls innan
merkja jarðarinnar.
Óbyggðanefnd telur að af landamerkjabréfi Hofs (Fjalls) megi ráða að tekin sé stefna af
Miðaftanstindi og Múlahöfði og framangreind landamerki Fjalls nái að jökulrönd fremur en að þau
liggi yfir Fjallsjökul og Breiðamerkurjökul. Þessu til stuðnings má jafnframt vísa til þess að mörkum
gagnvart jökli er ekki lýst að öðru leyti. Jökullinn hefur afmarkað það land, sem máli skipti,
með svo augljósum hætti að ekki var talið þurfa umfjöllunar við.
Krafa eigenda Hofs vegna Fjalls um að merki Fjalls og beinn eignarréttur nái inn á Vatnajökul,
þ.e. til hluta Fjallsjökuls og Breiðamerkurjökuls, verður því ekki talin geta stuðst við lýsingu landamerkja
en um önnur þau atriði sem kröfu þessa varða er fjallað síðar.
Í kjölfar þess að ný landamerkjalög taka gildi 1919 er gert landamerkjabréf fyrir jörðina Hof og
um leið Fjallsland. Eldri heimildir um merki jarðarinnar Fjalls eru bæði litlar og óljósar en mæla
þó ekki gegn lýsingu landamerkjabréfsins. Óbyggðanefnd telur jafnframt að líta verði til þess að
land á þessu svæði er afmarkað af jöklum hið efra og sjó hið neðra.
Landamerkjabréf Hofs (Fjalls) er áritað af hreppstjóra Hofshrepps vegna merkja „Fjallslands og
Breiðármerkurlands“ án þess þó að það embætti sé tilgreint og fyrirsvarsmenn Kvískerja árita bréf
Hofs um samþykki sitt að því er varðar „fjöru og landamörk milli Tvískerja og Fjallslands“.
Landamerkjabréf Kvískerja er áritað af hálfu fyrirsvarsmanna Hofs „að því er snertir fjörumörk
milli Tvískerjafjöru og Fjallsfjöru...“ Fyrrnefnda bréfið er frá 1922 en hið síðarnefnda frá 1890.
Landamerkjabréf Hofs (Fjalls) er þinglesið, fært í landamerkjabók og á því byggt síðan um merki
Fjallslands án þess að séð verði að fram hafi komið athugasemdir yfirvalda eða ágreiningur við
nágranna. Þetta bendir allt til þess að lýsing merkja hafi verið í samræmi við það sem almennt var
talið gilda. Jafnframt er ljóst að eigendur Hofs vegna Fjalls hafa um langa hríð haft réttmætar
ástæður til að vænta þess að merkjum sé þar rétt lýst.
Af framangreindum landamerkjabréfum Breiðármerkur (og Fells), Hofs (Fjalls) og Kvískerja
verður ekki séð að árið 1922 hafi nokkur komið fram sem eigandi Fjalls eða handhafi réttinda á því
svæði, gagnvart hreppi eða þinglýsingaryfirvöldum.
Kemur þá til skoðunar hvort land innan framangreindra merkja hafi mismunandi eignarréttarlega
stöðu.
Hér er að framan rakið hvernig land á Breiðármerkursandi hefur horfið undir Breiðamerkurjökul
uns ekkert var eftir annað en Breiðamerkurfjall og mjó landræma á Breiðamerkursandi.
Ástæða til að gera einnig nokkra grein fyrir gróðurfari á síðustu áratugum. Breiðamerkurfjall er
allvel gróið og þar er gróður fjölbreyttari en í öðru fjalllendi Öræfanna; mosaþembu-, snjódælda-