SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

146
10.10. Fjall
Hér verður fjallað um land innan merkja eyðijarðarinnar Fjalls svo sem þau verða ráðin af heimildum.
Að Fjalli liggja Kvísker að suðvestan og Breiðármörk að norðaustan. Suðaustan við Fjall er
hafið og að vestan- og norðanverðu eru Öræfajökull, Fjallsjökull og Breiðamerkurjökull. Á milli
tveggja síðastnefndu jöklanna er Breiðamerkurfjall og við jökuljaðrana eru annars vegar Breiðárlón
og hins vegar Fjallsárlón. Breiðamerkurfjalli er skipt í Framfjall og Múla, með Jökuldal fyrir miðju.
Á Framfjalli eru m.a. Miðaftanstindur (618 m) og Eyðnatindur (788 m) en í Múlanum eru m.a.
Múlaegg (928 m) og Breiðamerkurmúli (734 m). Neðan við Breiðamerkurfjall er flatt undirlendi,
Breiðamerkursandur. Minnsta fjarlægð frá sjó til jökulrandar er um 8 km en mesta fjarlægð 13 km.
Líkur eru á að við landnám hafi Öræfajökull og skriðjöklar hans, sérstaklega Breiðamerkurjökull,
legið norðar en nú er, sbr. kafla 5.4. Talið er að skömmu eftir 1700 hafi Breiðamerkurjökull
og Fjallsjökull náð saman við Breiðamerkurfjall og fjallið því orðið umlukið jökli. Á tímabilinu
1890-1900 lá Breiðamerkurjökull sunnar en nokkru sinni fyrr eftir að ísöld lauk. Breiðamerkurjökull
og Fjallsjökull munu ekki hafa skilist að fyrr en 1946. Ástæða er þannig til að ætla að land
á núverandi Breiðármerkursandi hafi horfið undir Breiðamerkurjökul uns ekkert var eftir annað en
Breiðamerkurfjall og mjó landræma á sandinum.
Íslenska ríkið hefur dregið kröfulínu sína í Öræfum frá jökulrönd Fjallsjökuls og þangað sem
hæsta nef á Miðaftanstindi á Breiðamerkurfjalli ber í mitt skarðið efst á Eiðnaskarðstindi í sama
fjalli þar sem landamerki Kvískerja byrja við ströndina að austanverðu. Kröfugerðin gerir ráð fyrir
að land austan við þessa línu og allt að endimörkum þess landsvæðis, sem til umfjöllunar er í þessu
máli, sé þjóðlenda. Á móti hafa þinglýstir eigendur jarðarinnar Hofs, vegna Fjalls, lýst kröfu um
beinan eignarrétt að þeim hluta þessa landsvæðis sem samkvæmt landamerkjabréfi Hofs frá 15. júlí
1922 falli innan landamerkja Fjalls, að jökulrönd eins og hún er á hverjum tíma. Kröfum íslenska
ríkisins er nánar lýst í kafla 3.1.1. og kröfum gagnaðila í kafla 3.9.
Af hálfu íslenska ríkisins, sbr. kafla 7, er því haldið fram að ekkert landamerkjabréf sé til fyrir
jörðina Fjall og að þar hafi ekki verið rekinn búskapur í um 600 ár. Þær merkjalýsingar, sem til
grundvallar séu lagðar, séu fjörumörk enda hafi það verið einu mörkin sem skiptu máli þar sem í
fjörunni fólust einu verðmætin, rekaréttur. Fjall sé landnámsjörð og beinn eignarréttur að heimalandi
jarðarinnar grundvallist því á námi. Líklegt sé að jörðin hafi eyðilagst og lagst í eyði milli
1343 og 1387 en til séu máldagar fyrir Hof frá þeim árum. Í þeim fyrri sé Hof ekki tengt Fjalli en
í þeim síðari sé Fjall komið undir Hof. Í millitíðinni, 1362, hafi gosið, jörðin eyðilagst og beinn
eignarréttur þá fallið niður. Sú eign, sem eftir hafi staðið og verið innlimuð til afnota Hofsmanna,
sé upprekstrarréttur í Breiðamerkurfjalli, beit í Fjalls fit og reki á Fjallsfjöru. Orðalag í heimildum
styðji þennan skilning. Engin ótvíræð eignarskjöl séu nú til um land Fjalls.
Af hálfu þinglýstra eigenda Hofs vegna Fjalls, sbr. kafla 8.3.-8.4., er byggt á afsölum og eldri
heimildum, þ. á m. máldaga Hofskirkju frá 1387 og lögfestu frá 1851. Landamerki jarðarinnar séu
mjög gömul en hennar sé getið í Landnámu. Land Fjalls hafi verið nýtt af Hofsbændum eins og
mögulegt og hagkvæmt hafi verið. Hofskirkja hafi eignast jörðina og beinn eignarréttur hafi ekki
fallið niður. Landamerkjabréf jarðarinnar sé hluti af landamerkjabréfi Hofs. Í því felist að jörðin
Fjall sé í raun hluti af jörðinni Hofi. Fjall sé eign Hofsmanna með öllum gögnum og gæðum. Enn
fremur er vísað til atriða eins og landnáms, hefðar, umráða og nýtingar, greiðslu lögboðinna gjalda
af jörðinni, athugasemdalausra þinglýsinga og fyrirkomulags smölunar.
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar að Fjalli er rakin í kafla 6.9. Þar kemur
fram að Fjalls er getið í heimildum allt frá 13. öld en sagnir um búsetu þar má rekja aftur til 9. aldar.
Af heimildum verður ráðið að upphaflega hefur verið um sjálfstæða jörð að ræða, sbr. umfjöllun
um hugtakið jörð í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar. Jafnframt eru fremur líkur til þess að
landsvæði það, sem hér er til umfjöllunar, sé innan upphaflegs landnáms í Austur-Skaftafellssýslu
og að numið hafi verið frá sjávarmáli að þáverandi jökulbrún, að minnsta kosti, sbr. kafla 10.2.