SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

142
Hnappavalla og mörkum lýst eins. Eldri gögn um landamerki Kvískerja eru ekki fyrir hendi, sbr.
kafla 10.9.
Norðurmörk jarðarinnar koma þannig ekki skýrt fram í landamerkjabréfinu. Óbyggðanefnd
telur að staðsetning landamerkjapunkta skammt undan jökulsporðinum bendi til þess að eigendur
jarðarinnar hafi litið svo á að merki hennar næðu allt að jökli enda náði hann nokkru sunnar á þeim
tíma en nú. Því til stuðnings má jafnframt vísa til þess að mörkum gagnvart jökli er ekki lýst að
öðru leyti. Jökullinn hefur afmarkað það land, sem máli skipti, með svo augljósum hætti að ekki
var talið þurfa umfjöllunar við.
Í kjölfar þess að landamerkjalög taka gildi 1882 er gert landamerkjabréf fyrir jörðina
Hnappavelli. Fyrirliggjandi gögn benda ekki til annars en að landamerkjum hennar til sé þar rétt
lýst svo langt sem sú lýsing nær. Óbyggðanefnd telur jafnframt að líta verði til þess að land á þessu
svæði er afmarkað af jöklum hið efra og sjó hið neðra.
Landamerkjabréf Hnappavalla er þinglesið, fært í landamerkjabók og á því byggt síðan um
merki jarðarinnar án þess að séð verði að komið hafi fram athugasemdir yfirvalda eða ágreiningur
við nágranna. Landamerkjabréf Fagurhólsmýrar og Kvískerja eru einnig þinglesin og þau eru árituð
af hálfu Hnappavalla. Lýsingum þeirra ber saman við Hnappavallabréfið. Þetta bendir allt til þess
að lýsing merkja hafi verið í samræmi við það sem almennt var talið gilda. Jafnframt er ljóst að
eigendur Hnappavalla hafa um langa hríð haft réttmætar ástæður til að vænta þess að merkjum sé
þar rétt lýst.
Kemur þá til skoðunar hvort land innan framangreindra merkja jarðarinnar Hnappavalla hafi
mismunandi eignarréttarlega stöðu.
Staðháttum á því landsvæði, sem hér er til umfjöllunar, er lýst hér að framan. Ástæða er til að
gera einnig grein fyrir gróðurfari á síðustu áratugum. Í fjalllendi Öræfa teygir mosagróðurinn sig
nú oft upp í 500-600 m hæð þar sem ekki er of mikill halli eða lausar skriður. Við bestu gróðurskilyrði
í fjalllendinu, s.s. í daldrögum og í snjódældum, er gróður fjölbreyttari og gróskumeiri. Fjalllendið
ofan við Hnappavelli er nær alveg ógróið niður að undirhlíðum þess. Í undirhlíðunum er
strjáll mosagróður. Talið er vafalaust að við upphaf landnáms hafi gróðurþekja í Öræfum, sem og
á Íslandi í heild, verið mun meiri að víðáttu og grósku en nú er, sbr. kafla 5.2.
Fjara tilheyrandi Hnappavöllum er sérstakleg tilgreind í landamerkjabréfi jarðarinnar og fer hún
ekki saman við lýsingu landamerkja en sá háttur er algengur í Öræfum. Í máli þessu hefur verið
upplýst um þann almenna skilning jarðeigenda í Öræfum að í fjörueign fyrir landi annarrar jarðar
felist einungis óbeinn eignarréttur, þ.e.a.s. ítaksréttur, svo sem til reka og selveiði. Engar vísbendingar
eru um að fyrir landi Hnappavalla sé að finna svokallaða almenningsfjöru, sbr. umfjöllun um
fjörur í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Ekki eru heimildir um annað en að jörðin Hnappavellir hafi verið byggð og nýtt eftir búskaparháttum
og aðstæðum á hverjum tíma. Innan þeirra marka sem tilgreind eru 1890 og að því marki,
sem land hefur komið undan jökli síðan, hafa eigendur jarðarinnar farið með umráð og hagnýtingu
og gert ráðstafanir með löggerningum á sama hátt og gildir um eignarland almennt. Fjalllendið upp
við jökul hefur ekki verið þar undanskilið enda þótt nýting þar hafi verið takmörkuð.
Ekki verður annað séð en að þetta eignarhald hafi verið án ágreinings eða athugasemda. Engar
heimildir eru um að land innan marka jarðarinnar hafi mismunandi eignarréttarlega stöðu og verða
staðhættir, gróðurfar eða nýtingarmöguleikar ekki taldir hafa úrslitaáhrif í því sambandi. Þá verður
fyrirkomulag smölunar ekki talið hafa eignarréttarlega þýðingu.
Sá jökuljaðar, sem eigendur jarðarinnar Hnappavalla gætu hafa horft til þegar þeir lýstu
merkjum í jökul 1891, hefur gengið til baka. Land, sem þá var hulið jökli, er því jökullaust nú. Sá
jökuljaðar sem líkur eru á að landnám hafi miðast við hefur hins vegar síðar gengið fram. Land,
sem nú er hulið jökli, hefur því verið jökullaust á þeim tíma. Engin leið er að ákvarða með nokkurri
vissu hvaða landsvæði hafa horfið undir jökul frá landnámi. Þá hefur óbyggðanefnd komist að