SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

140
Fjara tilheyrandi Fagurhólsmýri er sérstakleg tilgreind í landamerkjabréfi jarðarinnar og fer hún
ekki saman við lýsingu landamerkja en sá háttur er algengur í Öræfum. Fyrir landi Fagurhólsmýrar
eru, auk fjöru jarðarinnar sjálfrar, fjörur frá Sandfelli (Höfðavík), Hofi og Hofsnesi (Stúfur). Þá
hefur Hnappavallahjáleiga átt engjaítak í Húsfit, sjávarmegin við Landálinn. Í máli þessu hefur
verið upplýst um þann almenna skilning jarðeigenda í Öræfum að í fjörueign fyrir landi annarrar
jarðar felist einungis óbeinn eignarréttur, þ.e.a.s. ítaksréttur, svo sem til reka og selveiði. Engar vísbendingar
eru um að fyrir landi Fagurhólsmýrar sé að finna svokallaða almenningsfjöru, sbr.
umfjöllun um fjörur í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Á norðurhluta svæðisins er hálendi það og heiðarlönd sem að framan er lýst. Í fjalllendi Öræfa
teygir mosagróðurinn sig nú oft upp í 500-600 m hæð þar sem ekki er of mikill halli eða lausar
skriður. Við bestu gróðurskilyrði í fjalllendinu, s.s. í daldrögum og í snjódældum, er gróður fjölbreyttari
og gróskumeiri. Fjalllendið ofan við Fagurhólsmýri er nær alveg ógróið niður að undirhlíðum
þess. Í undirhlíðunum er strjáll mosagróður og unnið að uppgræðslu. Talið er vafalaust að
við upphaf landnáms hafi gróðurþekja í Öræfum, sem og á Íslandi í heild, verið mun meiri að víðáttu
og grósku en nú er, sbr. kafla 5.2.
Ekki eru heimildir um annað en að jörðin Fagurhólsmýri hafi verið byggð og nýtt eftir búskaparháttum
og aðstæðum á hverjum tíma. Innan þeirra marka, sem tilgreind eru í landamerkjabréfi
1922, og að því marki, sem land hefur komið undan jökli síðan, hafa eigendur jarðarinnar farið með
umráð og hagnýtingu og gert ráðstafanir með löggerningum á sama hátt og gildir um eignarland
almennt. Fjalllendið upp við jökul og Skeiðarársandur hafa ekki verið þar undanskilin enda þótt
nýting þar hafi verið takmörkuð. Óbyggðanefnd telur að tilvist ítaka á þessu svæði styrki beinan
eignarrétt þar, sbr. umfjöllun um ítök í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Ekki verður annað séð en að þetta eignarhald hafi verið án ágreinings eða athugasemda. Engar
heimildir eru um að land innan marka jarðarinnar hafi mismunandi eignarréttarlega stöðu og verða
staðhættir, gróðurfar eða nýtingarmöguleikar ekki taldir hafa úrslitaáhrif í því sambandi. Þá verður
fyrirkomulag smölunar ekki talið hafa eignarréttarlega þýðingu.
Sá jökuljaðar, sem eigendur jarðarinnar Fagurhólsmýrar gætu hafa horft til þegar þeir lýstu
merkjum í jökul, síðast 1922, hefur gengið til baka. Land, sem þá var hulið jökli, er því jökullaust
nú. Sá jökuljaðar, sem líkur eru á að landnám hafi miðast við, hefur hins vegar síðar gengið fram.
Land, sem nú er hulið jökli, hefur því verið jökullaust á þeim tíma. Engin leið er að ákvarða með
nokkurri vissu hvaða landsvæði hafa horfið undir jökul frá landnámi. Þá hefur óbyggðanefnd
komist að þeirri niðurstöðu, sbr. kafla 9.3., að þegar merki jarðar eru miðuð við jaðar jökuls og
þeim því ekki lýst nema að takmörkuðu leyti í landamerkjabréfi, beri að miða við stöðu jökuljaðarsins
við gildistöku þjóðlendulaga 1. júlí 1998, sbr. 22. gr. þjóðll. Um réttarstöðu þess
jökulsvæðis ofan Fagurhólsmýrar sem til meðferðar er í máli þessu vísast til kafla 10.12.
Af hálfu íslenska ríkisins hefur ekki verið sýnt fram á að land innan tilgreindra landamerkja
jarðarinnar Fagurhólsmýrar sé þjóðlenda. Rannsókn óbyggðanefndar leiðir einnig til þeirrar
niðurstöðu að þar sé um eignarland að ræða, sbr. einnig umfjöllun í kafla 9.6., án þess þó að tekin
sé afstaða til þess hver fari með þau eignarréttindi eða hver séu mörk milli eignarlanda, sbr. 7. gr.
laga nr. 58/1998.
Það er því niðurstaða óbyggðanefndar að land jarðarinnar Fagurhólsmýri, svo sem því er að
framan lýst, að jökuljaðri eins og hann var við gildistöku þjóðlendulaga 1. júlí 1998, teljist ekki til
þjóðlendu í skilningi 1. gr., sbr. einnig a-lið 7. gr., laga nr. 58/1998.
10.8. Hnappavellir
Hér verður fjallað um landsvæði það sem afmarkað er í landamerkjabréfi Hnappavalla, dags. 3. maí
1890 og þingl. 14. maí 1891. Við þá umfjöllun verður ekki tekið tillit til síðari skiptingar lands
innan þeirra merkja en jörðin skiptist nú í Hnappavelli I-VIII.