SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

merkjabréfs Fagurhólsmýrar, dags. 29. maí 1922 og þingl. 15. júlí 1922, miðar merki við upptök
Gljúfursár, eftir gljúfrinu og fremst í kjaft þess, þaðan í Hamarsenda og loks í hólma vestan við
Nýjalandið. Í landamerkjabréfum Hofsness, hið fyrra dags. 2. maí 1890 og þingl. 5. maí sama ár,
og hið síðara dags. 14. júlí 1922 og þingl. næsta dag, er þessum merkjum lýst eins hið efra en ekki
sunnar en í Hamarenda. Fyrirsvarsmenn beggja jarða árita hvor um sig landamerkjabréf hins.
Landamerkjabréf þeirrar jarðar, dags. 29. maí 1922 og þingl. 15. júlí 1922, er áritað af hálfu Hofsness.
Þar er miðað við upptök Gljúfursár hið efra og lítinn hólma vestan við Nýjalandið hið neðra.
Eldri heimildir um merki Hofs/Hofsness fá ágætlega samrýmst því. Þá ber þess að geta að samningur
milli Fagurhólsmýrar og Hnappavalla frá 1891 kveður á um að Fagurhólsmýri tilheyri beitiland
að Gljúfursá.
Austurmörkum Fagurhólsmýrar, gagnvart Hnappavöllum, er ekki lýst fyrr en í landamerkjabréfi
jarðarinnar 1922. Þar segir að mörk jarðarinnar nái frá upptökum Yrpugils, eftir gilinu og fram af
miðjum Salthöfða. Fyrir rúmri öld náði Gljúfursárjökull ekki alveg niður í Yrpugil. Bréfið er áritað
af hálfu Hnappavalla. Þessum merkjum er lýst alveg eins í landamerkjabréfi Hnappavalla, dags. 3.
maí 1890 og þingl. 14. maí næsta ár, enda þótt það sé ekki áritað af hálfu Fagurhólsmýrar. Eldri
lýsingar á merkjum Hnappavalla eru ekki fyrir hendi, sbr. kafla 10.8., en samningur milli Fagurhólsmýrar
og Hnappavalla frá 1891 kveður þó á um að Hnappavöllum tilheyri beitiland allt austur
frá Mýrardölum. Fagurhólsmýri er einnig nefnd Mýri og má ætla að hér sé átt við fjalllendi
jarðarinnar.
Norðurmörk jarðarinnar koma þannig ekki skýrt fram í landamerkjabréfinu. Óbyggðanefnd
telur að staðsetning landamerkjapunkta skammt undan jökulsporðinum að vestan og austan bendi
til þess að eigendur jarðarinnar hafi litið svo á að merki hennar næðu allt að jökli enda náði hann
nokkru sunnar á þeim tíma en nú. Því til stuðnings má jafnframt vísa til þess að mörkum gagnvart
jökli er ekki lýst að öðru leyti. Jökullinn hefur afmarkað það land, sem máli skipti með svo augljósum
hætti að ekki var talið þurfa umfjöllunar við.
Í kjölfar þess að ný landamerkjalög taka gildi 1919 er gert landamerkjabréf fyrir jörðina
Fagurhólsmýri. Fyrirliggjandi gögn benda til að landamerkjum hennar sé þar rétt lýst, svo langt sem
sú lýsing nær. Óbyggðanefnd telur jafnframt að líta verði til þess að land á þessu svæði er afmarkað
af jöklum hið efra og sjó hið neðra.
Landamerkjabréf jarðarinnar er áritað, þinglesið, fært í landamerkjabók og á því byggt síðan um
merki jarðarinnar, án þess að séð verði að fram hafi komið athugasemdir yfirvalda eða ágreiningur
við nágranna. Landamerkjabréf Hofsness og Hnappavalla eru einnig þinglesin, bréf Hofsness áritað
vegna Fagurhólsmýrar og lýsingar í bréfi Hnappavalla og Fagurhólsmýrar samhljóða. Þetta
bendir allt til þess að lýsing merkja hafi verið í samræmi við það sem almennt var talið gilda. Jafnframt
er ljóst að eigendur Fagurhólsmýrar hafa um langa hríð haft réttmætar ástæður til að vænta
þess að merkjum sé þar rétt lýst.
Kemur þá til skoðunar hvort land innan framangreindra merkja jarðarinnar Fagurhólsmýrar hafi
mismunandi eignarréttarlega stöðu. Staðháttum á því landsvæði, sem hér er til umfjöllunar, er lýst
hér að framan. Ástæða er til að gera einnig grein fyrir gróðurfari á síðustu áratugum. Á sunnanverðu
því svæði, sem samkvæmt framangreindu telst innan landamerkja Hofs, er austasti hluti
Skeiðarársands. Nær óslitið gróðurlendi teygir sig nú frá Svínanesi í vestri austur að Vestari-Kvíá.
Syðst á þessu gróðurbelti, næst sjó, eru stakir hólmar vaxnir melgresi og öðrum grastegundum.
Ofar verður gróðurlendið samfelldara, og þar sem er nægur jarðraki hefur myndast vatnagróður,
flóar, mýrar og hálfdeigjur. Á þurrlendi, þar sem jarðvegur hefur myndast ofan á árframburðinum,
er oftast graslendi en ofar á söndunum þar sem yfirborðið er gróft og þurrt og jarðvegur lítill, er
landið ógróið eða þakið mosagróðri. Svo sem fram kemur í kafla 5.2. er talið víst að á fyrstu öldum
Íslandsbyggðar hafi víða verið gróið land þar sem nú er sandauðn og Lómagnúpssandur, sem áður
var nefndur svo, til muna minni en núverandi Skeiðarársandur.
139