SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

138
töku þjóðlendulaga 1. júlí 1998, sbr. 22. gr. þjóðll. Um réttarstöðu þess jökulsvæðis ofan Hofs, sem
til meðferðar er í máli þessu, vísast til kafla 10.12.
Af hálfu íslenska ríkisins hefur ekki verið sýnt fram á að land innan tilgreindra landamerkja
jarðarinnar Hofs sé þjóðlenda. Rannsókn óbyggðanefndar leiðir einnig til þeirrar niðurstöðu að þar
sé um eignarland að ræða, sbr. einnig umfjöllun í kafla 9.6., án þess þó að tekin sé afstaða til þess
hver fari með þau eignarréttindi eða hver séu mörk milli eignarlanda, sbr. 7. gr. laga nr. 58/1998.
Það er því niðurstaða óbyggðanefndar að land jarðarinnar Hofs, svo sem því er að framan lýst,
að jökuljaðri eins og hann var við gildistöku þjóðlendulaga 1. júlí 1998, teljist ekki til þjóðlendu í
skilningi 1. gr., sbr. einnig a-lið 7. gr., laga nr. 58/1998.
10.7. Fagurhólsmýri
Hér verður fjallað um landsvæði það sem afmarkað er í landamerkjabréfi Fagurhólsmýrar, dags. 29.
maí 1922 og þingl. 15. júlí 1922, án tillits til síðari skiptingar lands innan þeirra merkja.
Að Fagurhólsmýri liggja jarðirnar Hof og Hofsnes að vestan og Hnappavellir að austan. Skil á
milli undirlendis og fjalllendis eru ekki jafnskörp fyrir landi Fagurhólsmýrar svo sem víðast annars
staðar í Öræfum. Að norðan er fjalllendi upp að Öræfajökli, aðlíðandi upp Skerin en brattara ofar,
þ. á m. Stórhöfði (784 m) og Litlihöfði (470 m). Til suðurs kvíslast jökulárnar um suðausturhorn
Skeiðarársands, allt niður að sjávarmáli. Neðst á sandinum, sunnan undir Hofi og Fagurhólsmýri,
eru Leirur, víðáttumikið svæði undir vatni ofan við fjörur. Þar austan við er Ingólfshöfði. Þaðan og
upp undir jökulrætur eru um 15 km.
Íslenska ríkið hefur dregið kröfulínu sína frá Goðafjalli beina línu í Stórhöfða og neðst í Hólárjökul.
Samkvæmt þessari kröfugerð er þjóðlenda á nokkru landsvæði næst jökli. Á móti hafa eigendur
Fagurhólsmýrartorfu, þ.e. Fagurhólsmýrar I, II og III, lýst kröfu um beinan eignarrétt yfir
sama landsvæði, að jökulrönd eins og hún er á hverjum tíma. Kröfum íslenska ríkisins er nánar lýst
í kafla 3.1.1. og kröfum gagnaðila í kafla 3.6.
Af hálfu íslenska ríkisins, sbr. kafla 7, er á því byggt að jörðin Fagurhólsmýri eigi samkvæmt
landamerkjabréfi hvorki austur- né vesturmörk að jökli heldur aðeins talsvert upp í fjalllendið.
Eystri mörk endi í Yrpugili og að vestan endi þau í gljúfri sem Gljúfursá fellur eftir. Lína á milli
þessara staða myndi liggja í yfir 700 metra hæð. Sú lína sé talsvert ofan við þau mörk sem líkleg
séu á milli lands sem verið getur í heilsársnotum og lands sem einungis geti verið í sumarnotum.
Þinglýstir eigendur Fagurhólsmýrartorfu, sbr. kafla 8.3.-8.4., vísa til afsala núverandi eigenda
sem aftur byggi á eldri heimildum. Enn fremur er vísað til atriða eins og landamerkjabréfs jarðarinnar,
landnáms, hefðar, umráða og nýtingar, greiðslu lögboðinna gjalda af jörðinni, athugasemdalausra
þinglýsinga og fyrirkomulags smölunar.
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar að Fagurhólsmýri er rakin í kafla 6.6.
Þar kemur fram að Fagurhólsmýrar er fyrst getið í heimildum frá 18. öld enda virðist jörðin upphaflega
hafa verið hjáleiga frá Hnappavöllum, sjá nánar í kafla 6.7. Af heimildum verður ráðið að
eftir 1811 hefur verið um sjálfstæða jörð að ræða, sbr. umfjöllun um hugtakið jörð í almennum
niðurstöðum óbyggðanefndar. Jafnframt eru fremur líkur til þess að landsvæði það, sem hér er til
umfjöllunar, sé innan upphaflegs landnáms í Austur-Skaftafellssýslu og að numið hafi verið frá
sjávarmáli að þáverandi jökulbrún, að minnsta kosti, sbr. kafla 10.2.
Til eru lýsingar á merkjum Fagurhólsmýrar í vestur og austur frá því um og eftir 1900 en
norður- og suðurmörkum er ekki lýst sérstaklega. Fyrstu lýsinguna á landamerkjum Fagurhólsmýrar
er að finna í leigusamningi frá 1900. Þar kemur fram að til vesturs, gagnvart Hofi/Hofsnesi,
séu landamerki úr Gljúfursárkjafti í vörðu á Hamarenda og þaðan í þúfu í fastalandstagli í
Nýjalandi. Álíka lýsing er í byggingarbréfi jarðarinnar frá 1915. Gljúfursárgil er nú nokkuð undan
jökuljaðri en þegar Gljúfursárjökull var hvað stærstur, fyrir rúmlega einni öld, mun hann hafa
umlukið Miðfell og gengið niður í efsta part gilsins. Nýjaland er rétt ofan við Leirur. Lýsing landa-