SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

Hofs/Hofsness hafa um langa hríð haft réttmætar ástæður til að vænta þess að merkjum sé þar rétt
lýst.
Kemur þá til skoðunar hvort land innan framangreindra merkja jarðarinnar Hofs hafi mismunandi
eignarréttarlega stöðu.
Staðháttum á því landsvæði, sem hér er til umfjöllunar, er lýst hér að framan. Ástæða er til að
gera einnig grein fyrir gróðurfari á síðustu áratugum. Á sunnanverðu því svæði, sem samkvæmt
framangreindu telst innan landamerkja Hofs, er Skeiðarársandur. Nær óslitið gróðurlendi teygir sig
nú frá Svínanesi í vestri austur að Vestari-Kvíá. Syðst á þessu gróðurbelti, næst sjó, eru stakir hólmar
vaxnir melgresi og öðrum grastegundum. Ofar verður gróðurlendið samfelldara og þar sem er
nægur jarðraki hefur myndast vatnagróður, flóar, mýrar og hálfdeigjur. Á þurrlendi, þar sem jarðvegur
hefur myndast ofan á árframburðinum, er oftast graslendi en ofar á söndunum þar sem yfirborðið
er gróft og þurrt og jarðvegur lítill, er landið ógróið eða þakið mosagróðri. Svo sem fram
kemur í kafla 5.2. er talið víst að á fyrstu öldum Íslandsbyggðar hafi víða verið gróið land þar sem
nú er sandauðn og Lómagnúpssandur, sem áður var nefndur svo, til muna minni en núverandi
Skeiðarársandur.
Fjörur tilheyrandi Hofi eru sérstaklega tilgreindar í landamerkjabréfi jarðarinnar og þær fara
ekki að fullu saman við lýsingu landamerkja en sá háttur er algengur í Öræfum. Jörðinni tilheyra
Tangafjara, sem er fyrir landi Hofs ásamt fleiri fjörum, Hofsfjara og Fjallsfjara sem báðar eru fyrir
landi annarra jarða í Öræfum, austan við merki Hofs til þeirrar áttar. Í máli þessu hefur verið
upplýst um þann almenna skilning jarðeigenda í Öræfum að í fjörueign fyrir landi annarrar jarðar
felist einungis óbeinn eignarréttur, þ.e.a.s. ítaksréttur, svo sem til reka og selveiði. Fyrir landi Hofs
eru fjörur Skaftafells og Svínafells en önnur ítök virðast ekki hafa verið í landi jarðarinnar. Engar
vísbendingar eru um að fyrir landi Hofs sé að finna svokallaða almenningsfjöru, sbr. umfjöllun um
fjörur í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Á norðurhluta svæðisins er fjalllendi það og heiðarlönd sem að framan er lýst. Í fjalllendi Öræfa
teygir mosagróðurinn sig nú oft upp í 500-600 m hæð þar sem ekki er of mikill halli eða lausar
skriður. Við bestu gróðurskilyrði í fjalllendinu, s.s. í daldrögum og í snjódældum, er gróður fjölbreyttari
og gróskumeiri. Fjalllendið ofan við Hof er nær alveg ógróið niður að undirhlíðum þess
en í þeim er strjáll mosagróður. Talið er vafalaust að við upphaf landnáms hafi gróðurþekja í Öræfum,
sem og á Íslandi í heild, verið mun meiri að víðáttu og grósku en nú er, sbr. kafla 5.2.
Ekki eru heimildir um annað en að jörðin Hof hafi verið byggð og nýtt eftir búskaparháttum og
aðstæðum á hverjum tíma. Innan þeirra marka, sem tilgreind eru 1922 og að því marki sem land
hefur komið undan jökli síðan, hafa eigendur jarðarinnar farið með umráð og hagnýtingu og gert
ráðstafanir með löggerningum á sama hátt og gildir um eignarland almennt. Fjalllendið upp við
jökul og Skeiðarársandur hafa ekki verið þar undanskilin enda þótt nýting þar hafi verið takmörkuð.
Óbyggðanefnd telur að tilvist fjöruítaka á sandinum styrki beinan eignarrétt þar, sbr. umfjöllun um
ítök og fjörur í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Ekki verður annað séð en að þetta eignarhald hafi verið án ágreinings eða athugasemda. Engar
heimildir eru um að land innan marka jarðarinnar hafi mismunandi eignarréttarlega stöðu og verða
staðhættir, gróðurfar eða nýtingarmöguleikar ekki taldir hafa úrslitaáhrif í því sambandi. Þá verður
fyrirkomulag smölunar ekki talið hafa eignarréttarlega þýðingu.
Sá jökuljaðar sem eigendur jarðarinnar Hofs gætu hafa horft til, þegar þeir lýstu merkjum í
jökul, síðast 1922, hefur gengið til baka. Land, sem þá var hulið jökli, er því jökullaust nú. Sá jökuljaðar,
sem líkur eru á að landnám hafi miðast við, hefur hins vegar síðar gengið fram. Land, sem
nú er hulið jökli, hefur því verið jökullaust á þeim tíma. Engin leið er að ákvarða með nokkurri
vissu hvaða landsvæði hafa horfið undir jökul frá landnámi. Þá hefur óbyggðanefnd komist að
þeirri niðurstöðu, sbr. kafla 9.3., að þegar merki jarðar eru miðuð við jaðar jökuls og þeim því ekki
lýst nema að takmörkuðu leyti í landamerkjabréfi beri að miða við stöðu jökuljaðarsins við gildis-
137