SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

ar eru Goðafjall (651 m), Hrútsfjall (670 m) og loks Rótarfjall, upp við Kotárjökul. Austan þess
heitir Rótarfjallsjökull. Jöklarnir ná ekki saman fyrir framan Rótarfjall nú en kunna að hafa gert það
á fyrri tíð. Fjarlægð frá Svínafellsfjöru og upp undir Hofsfjall er að meðaltali 15-16 km.
Íslenska ríkið hefur dregið kröfulínu sína frá því neðst í Kotárjökli í Goðafjall, þaðan beina línu
yfir Hofsfjall og í Stórhöfða. Samkvæmt þessari kröfugerð er þjóðlenda á nokkru landsvæði næst
jökli, þ.m.t. Rótarfjalli. Á móti hafa eigendur Hofstorfu, þ.e. Hofs I, II, IV og Litla-Hofs, lýst kröfu
um beinan eignarrétt yfir sama landsvæði, að jökulrönd eins og hún er á hverjum tíma en þó til
Rótarfjalls einungis að hluta. Kröfum íslenska ríkisins er nánar lýst í kafla 3.1.1. og kröfum gagnaðila
í kafla 3.5.
Af hálfu íslenska ríkisins, sbr. kafla 7, er á því byggt að heimildir bendi til þess að jörðin nái
ekki að jökli enda þótt vesturmörkum sé lýst í jökul í landamerkjabréfi jarðarinnar 1922. Virða eigi
fremur eldri heimildir sem skemmra gangi en yngri sem stangist á við eldri rétt. Mörk jarðarinnar
geti ekki verið við jökulrönd Öræfajökuls, þau hljóti að liggja neðar og þjóðlendumörk væntanlega
enn neðar. Um þau verði að fara að álitum og taka mið af staðháttum, gróðurfari og hæð yfir sjó. Í
þessu fjalllendi séu Hrútsfjall, Goðafjall og Hofsfjall, 670, 651 og 744 m há.
Þinglýstir eigendur Hofstorfu, sbr. kafla 8.3.-8.4., vísa til afsala og annarra eignarheimilda núverandi
eigenda sem aftur byggist á eldri heimildum, þ. á m. vísitasíum og máldögum. Enn fremur
er vísað til atriða eins og landamerkjabréfs jarðarinnar, landnáms, hefðar, umráða og nýtingar,
greiðslu lögboðinna gjalda, athugasemdalausra þinglýsinga og fyrirkomulags smölunar.
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar að Hofi er rakin í kafla 6.5. Þar kemur
fram að Hofs er getið í heimildum allt frá 14. öld. Af þeim verður ráðið að um sjálfstæða jörð hefur
verið að ræða, sbr. umfjöllun um hugtakið jörð í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar. Jafnframt
eru fremur líkur til þess að landsvæði það, sem hér er til umfjöllunar, sé innan upphaflegs
landnáms í Austur-Skaftafellssýslu og að numið hafi verið frá sjávarmáli að þáverandi jökulbrún,
að minnsta kosti, sbr. kafla 10.2.
Til eru lýsingar frá ýmsum tímum á merkjum Hofs í vestur og austur og jafnvel norðurmörkum
er lýst 1851. Suðurmörkum er hins vegar hvergi lýst sérstaklega frekar en hjá öðrum jörðum í
héraðinu. Fyrstu lýsinguna á landamerkjum Hofs er að finna í máldaga Hofskirkju frá 1387. Þar
kemur fram að til vesturs, gagnvart Sandfelli, eigi Hofskirkja land inn að Kotá og sjónhending upp
í það gljúfur við neðanvert fjallið sem áin fellur úr og loks upp í mitt Rótarfjall, á móts við
Sandfellsmenn. Kotáin rennur út á Skeiðarársand og til sjávar. Þessum merkjum er eins lýst í vísitasíum
Jóns Árnasonar 1727 og Ólafs Gíslasonar 1748. Í lögfestu Hofs frá 1851 eru mörkin sögð
vera sjónhending úr Rótarfjalli þar sem það ber hæst í hólinn í Miðjökli og þaðan sömu stefnu að
fjörumáli sem tiltekið er nánar. Miðjökull er grasi vaxin hæð. Að austan „ráða jöklar austureptir“
frá Rótarfjalli að upptökum Gljúfursár. Landamerkjabréf Hofs, dags. 15. júlí 1922 og þingl. samdægurs,
er í samræmi við þetta, dregin er lína úr miðju Rótarfjalli í innri enda Litlafjalls, hæstu þúfu
á Miðjökli og þaðan „beina sjónhendingu út“. Hið síðastnefnda verður að skýra svo að þar sé tekin
stefna til sjávar, sbr. einnig lögfestu Hofs 1851. Landamerkjabréf Sandfells, dags. 15. júlí 1922 og
þingl. 8. júlí 1923, er efnislega samhljóða bréfi Hofs. Fyrirsvarsmenn beggja jarða árita hvor um
sig landamerkjabréf hins. Eldri gögn um merki Sandfells verða ekki talin mæla þeim í mót, sbr.
kafla 10.5.
Austurmörkum Hofs, gagnvart Fagurhólsmýri, er einnig fyrst lýst í máldaga Hofskirkju 1387.
Þar segir að Hof eigi land austur að gljúfri því sem Gljúfursá fellur úr og í Hamraenda og síðan
„óslitið land út að Ingólfshöfða“. Gljúfursárgil er nú nokkuð undan jökuljaðri en þegar Gljúfursárjökull
var hvað stærstur, fyrir rúmlega einni öld, mun hann hafa umlukt Miðfell og gengið niður
í efsta part Glúfursárgils. Miðfell slapp ekki úr greipum jökulsins fyrr en um 1930. Í vísitasíu Jóns
Árnasonar frá 1727 segir að Hof eigi „land að Hólsgili“. Hólsgil (eða Hólgil) dregur nafn sitt af
Fátækramannahól og liggur við þjóðveginn neðan bæði Gljúfurárgljúfurs og Háaskers. Í vísitasíu
135