SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

m. landamerkjabréf Svínafells 1890 gera þó ekki ráð fyrir að land Svínafells og Sandfells nái þar
inn fyrir, sbr. einnig kafla 10.5. Þessu til stuðnings má jafnframt vísa til þess að mörkum gagnvart
jökli er ekki lýst að öðru leyti. Krafa eigenda Svínafells um að merki jarðarinnar og beinn eignarréttur
nái inn á Rauðakamb verður því ekki talin geta stuðst við heimildir um merki jarðarinnar en
um önnur þau atriði, sem hana varða, er fjallað hér síðar.
Verður þá næst hugað nánar að suðurmörkum Svínafells, gagnvart Skeiðarársandi og til sjávar.
Lýsingu á austurmörkum verður að skýra svo að þar sé tekin stefna til sjávar, sbr. einnig orðalagið
„allt til enda“ í landamerkjabréfi Sandfells. Lýsingar eldri heimilda um merki Sandfells mæla
landamerkjabréfinu ekki í mót enda er suðurmerkjum ekki lýst að öðru leyti en því að tiltekin eru
kennileiti til austurs og vesturs á eða við aura ánna á Skeiðarársandi.
Athygli vekur að lýsingar á mörkum Svínafells og Skaftafells enda í punkti skammt suðvestan
við Svínafellsjökul, rétt ofan við Skeiðarársand og langt norðan við sjávarmál. Kröfugerð og meðfylgjandi
kort miða við að framlengja landamerki jarðanna alla leið til sjávar, í sömu átt og þau
liggja milli tveggja síðustu punkta upp undir Svínafellsjökli. Lýsingar landamerkjabréfanna að
þessu leyti virðast í ósamræmi við ákvæði bréfs Skaftafells um „allt land milli fjalls og fjöru“.
Merkjalýsingar gagnvart öðrum aðliggjandi jörðum, þ.e. annars vegar milli Skaftafells og Núpsstaðar
og hins vegar milli Svínafells og Sandfells, verður einnig að skilja svo að miðað sé við sjávarmál.
Sama máli gegnir um merki Sandfells og Hofs. Hlaupsvæði vatnanna á Skeiðarársandi liggur
fyrst og fremst fyrir landi þriggja jarða, þ.e. Skaftafells, Svínafells og Sandfells. Merki Svínafells
og Sandfells virðast ná rétt vestur fyrir núverandi ós Skeiðarár. Sé merkjalína Skaftafells og
Svínafells framlengd til sjávar svo sem kröfugerð gerir ráð fyrir, í sömu átt og hún liggur milli
tveggja síðustu punkta upp undir Svínafellsjökli, liggur hún yfir hlaupsvæði vatnanna á Skeiðarársandi
og umtalsvert inn á Skeiðarársand. Með hliðsjón af þessum staðháttum má líklegt telja að
umfjöllun um merki jarðanna á aurum Skeiðarár og Svínár hafi þótt tilgangslítil þar sem farvegir
voru breytilegir og óljósir, auk þess sem engin not urðu höfð af landinu sem vatnið flæmdist um.
Jafnframt hafa kennileiti á sandinum verið vandfundin.
Í kjölfar þess að landamerkjalög taka gildi 1882 er gert landamerkjabréf fyrir jörðina Svínafell.
Lýsing landamerkja þar er um margt óljós en fyrirliggjandi gögn um merki jarða á þessu svæði
styðja þó flest sem þar kemur fram en mæla öðru ekki í mót. Óbyggðanefnd telur jafnframt að líta
verði til þess að land á þessu svæði er afmarkað af jöklum hið efra og sjó hið neðra.
Landamerkjabréf jarðarinnar er áritað, þinglesið, fært í landamerkjabók og á því byggt síðan um
merki jarðarinnar, án þess að séð verði að komið hafi fram athugasemdir yfirvalda eða ágreiningur
við nágranna. Landamerkjabréf Skaftafells og Sandfells eru einnig árituð og þinglesin. Þetta bendir
allt til þess að lýsing merkja hafi verið í samræmi við það sem almennt var talið gilda. Jafnframt er
ljóst að eigendur Svínafells hafa um langa hríð haft réttmætar ástæður til að vænta þess að merkjum
sé þar rétt lýst.
Kemur þá til skoðunar hvort land innan framangreindra merkja jarðarinnar Svínafells hafi mismunandi
eignarréttarlega stöðu.
Staðháttum á því landsvæði, sem hér er til umfjöllunar, er lýst hér að framan. Ástæða er til að
gera einnig grein fyrir gróðurfari á síðustu áratugum.
Á sunnanverðu því svæði sem samkvæmt framangreindu telst innan landamerkja Svínafells er
Skeiðarársandur. Nær óslitið gróðurlendi teygir sig nú frá Svínanesi í vestri austur að Vestari-Kvíá.
Syðst á þessu gróðurbelti, næst sjó, eru stakir hólmar vaxnir melgresi og öðrum grastegundum.
Ofar verður gróðurlendið samfelldara og þar sem er nægur jarðraki hefur myndast vatnagróður,
flóar, mýrar og hálfdeigjur. Á þurrlendi, þar sem jarðvegur hefur myndast ofan á árframburðinum,
er oftast graslendi en ofar á söndunum, þar sem yfirborðið er gróft og þurrt og jarðvegur lítill, er
landið ógróið eða þakið mosagróðri.
Svo sem fram kemur í kafla 5.2. er talið víst að á fyrstu öldum Íslandsbyggðar hafi víða verið
129