SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

128
kemur fram að Svínafells er getið í heimildum allt frá 13. öld en sagnir um búsetu þar má rekja aftur
til 10. aldar. Af heimildum verður ráðið að um sjálfstæða jörð hefur verið að ræða, sbr. umfjöllun
um hugtakið jörð í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar. Jafnframt eru fremur líkur til þess að
landsvæði það sem hér er til umfjöllunar sé, a.m.k. að langstærstum hluta, innan upphaflegs landnáms
í Austur-Skaftafellssýslu og að numið hafi verið frá sjávarmáli að þáverandi jökulbrún, að
minnsta kosti, sbr. kafla 10.2. Að því leyti sem sérstakur vafi kann að leika á um landnámslýsingar
vestast á Skeiðarársandi vísast til fyrri niðurstöðu óbyggðanefndar um heimildargildi Landnámu
þar sem segir að af takmörkuðum lýsingum í Landnámu verði engar afdráttarlausar ályktanir dregnar
um það hvort í öndverðu hafi verið stofnað til eignarréttar yfir landsvæði með námi, sbr. umfjöllun
um landnám í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Fyrstu lýsinguna á landamerkjum Svínafells er að finna í landamerkjabréfi jarðarinnar, dags. 2.
maí 1890 og þingl. 5. maí sama ár. Bréfið er áritað af hálfu bæði Skaftafells og Sandfells. Merki
Svínafells í vestur og austur eru tilgreind en norður- og suðurmörkum ekki lýst sérstaklega. Þó segir
í bréfinu að jörðinni „tilheyri allt Svínafellsfjall og Hvannadalurinn.“
Nyrsti punktur til vesturs, gagnvart Skaftafelli, er „úr stórum steini framan undir jöklinum“.
Mun þar vísað til Svínafellsjökuls. Syðsti punktur til vesturs er í „vörðu fram í Nesinu“, ekki langt
undan sama jökli. Þessum merkjum er eins lýst í landamerkjabréfi Skaftafells, ódags. en þingl. 5.
maí 1890 en þó tekið fram um norðvesturmörkin að þau séu „á Freysnesi“. Fyrirsvarsmenn
Svínafells árita bréf Skaftafells og öfugt. Ekki eru heldur til eldri gögn um landamerki Skaftafells
að þessu leyti, sbr. kafla 10.3.
Nyrsti punktur til austurs, gagnvart Sandfelli, er „lækjarfarvegur úr miðjum Markhól“. Í landamerkjabréfi
Sandfells, dags. 15. júlí 1922 og þingl. 9. júlí 1923, er farið nokkru norðar, þ.e. úr
„miðjum Rauðakambi“, og þaðan í fyrrnefndan Markhól. Fyrirsvarsmenn Svínafells árita bréf
Sandfells og öfugt. Núverandi eigendur Svínafells vísa til landamerkjabréfs Sandfells kröfum
sínum til stuðnings. Eldri heimildir um vesturmerki Sandfells eru ekki samhljóða þessu. Samkvæmt
þeim hafa mörk Sandfells og Svínafells færst úr Svínafellsfjalli árið 1641, austanvert við
Svínafellsfjall 1800 og í miðjan Rauðakamb 1922, sjá nánar í kafla 10.5. Svínafellsfjall liggur vestan
við Virkisjökul, á móts við Rauðakamb og Markhóll er þar nokkru sunnar.
Austurmörkum Svínafells er lýst í átt til sjávar með stefnu „vestan við Eyrartagl“, sbr. orðalag
í landamerkjabréfi Sandfells þar sem segir „sama stefna ræður mörkum til enda.“ Eyrartagl mun
hafa verið austast á graslendi neðan við Virkisáraur, vestan Virkisár, ofar landavötnum. Það mun nú
undir sandi. Gögn um merki Sandfells frá 1654, 1677 og 1800 miða hins vegar við Hrakdælu eða
Hrakdæluhóla. Hrakdæla var mýri en er nú aftekin. Hún lá á milli Hrakdeildarhóla (Hrakdæluhóla)
sem nú eru einnig horfnir, tveggja lágra hóla á aurunum nokkuð fyrir neðan Rasshóla en hinir
síðarnefndu liggja við brúna á Virkisá. Þessar eldri lýsingar á merkjum Sandfells ná þannig ekki
eins langt suður og landamerkjabréfin.
Óljóst orðalag landamerkjabréfsins þarfnast nánari athugunar. Verður þá fyrst litið til norðurmarka
jarðarinnar, gagnvart Vatnajökli.
Í framangreindri færslu á merkjum Svínafells og Sandfells til austurs, sennilega með tilliti til
breytinga á jökuljaðrinum, felst ekki að merki jarðanna nái lengra norður en samkvæmt elstu heimildum.
Þá verður nákvæm staðsetning austurmarka Svínafells gagnvart Sandfelli ekki talin hafa
þýðingu hér enda hafa eigendur jarðanna getað samið um breytt merki sín á milli.
Óbyggðanefnd telur að umfjöllun um Svínafellsfjall og Hvannadal í landamerkjabréfi Svínafells
og staðsetning landamerkjapunkta skammt undan jökulsporðinum að vestan og austan bendi
til þess að eigendur jarðarinnar hafi litið svo á að merki hennar næðu allt að jökli enda náði hann
nokkru sunnar á þeim tíma en nú. Jökullinn hefur afmarkað það land, sem máli skipti, með svo
augljósum hætti að ekki var talið þurfa umfjöllunar við. Landamerkjabréf Sandfells frá 1922 miðar
hins vegar við miðjan Rauðakamb sem er innan jökuljaðars. Eldri heimildir um þessi merki, þ. á