SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

og öfugt. Núverandi eigendur Núpsstaðar og Skaftafells greinir þó á um við hvaða tinda í fjallgarðinum
skuli miðað og hvað teljist til Súlnatinda. Eldri heimildir um austurmerki Núpsstaðar, vísitasíubækur
biskupa frá 1657 og síðar, kveða einungis á um að jöklar deili að austan. 1
Nyrsti punktur til austurs, gagnvart Svínafelli, er „á Freysnesi úr stórum steini framan undir
jöklinum“. Mun þar vísað til Svínafellsjökuls. Syðsti punktur til austurs er í „vörðu fram í Nesinu“,
ekki langt undan sama jökli. Þessum merkjum er eins lýst í landamerkjabréfi Svínafells, dags. 2.
maí 1890 og þingl. 5. maí sama ár. Fyrirsvarsmenn Skaftafells árita bréf Svínafells og öfugt. Ekki
eru til eldri gögn um landamerki Svínafells að þessu leyti.
Óljóst orðalag landamerkjabréfsins þarfnast frekari athugunar. Verður þar fyrst litið til norðurmarka
jarðarinnar, gagnvart Vatnajökli.
Af hálfu eigenda Skaftafells II er gerð krafa um fremsta hluta Svínafellsjökuls án tillits til
breytinga á jökulröndinni. Kröfu þessari til stuðnings er vísað til gerðardóms frá 25. nóvember
1969 um landskipti á óskiptu sameignarlandi ríkisins og bræðranna Ragnars og Jóns Stefánssona,
þáverandi bænda í Skaftafelli. Þar eru mörk dregin beina sjónhendingu „að hlíðarrótum Hafrafells
á mótum fjalls og sandsins og sama sjónhending, þar til línan sker landamerki Skaftafells og
Svínafells“. Samkvæmt uppdrætti sem lagður hefur verið fram í málinu og óumdeilt er að stafi frá
landskiptunum felst í þessu að suðvesturhorn Svínafellsjökuls tilheyri Skaftafelli II. Jafnframt er
byggt á 4. gr. reglugerðar um þjóðgarð í Skaftafelli, nr. 319/1984, þar sem mörk þjóðgarðsins eru
m.a. miðuð við „landamörk Svínafells og Skaftafells á Svínafellsjökli“. Því næst segir svo „Mörkin
fylgja síðan síðastnefndum landamörkum til norðurs“.
Óbyggðanefnd telur að staðsetning landamerkjapunkts skammt undan jökulsporðinum að
austanverðu 1890 bendi til þess að eigendur jarðarinnar hafi litið svo á að merki hennar næðu allt
að Svínafellsjökli enda náði hann nokkru sunnar á þeim tíma en nú. Hvað varðar vesturmerkin telur
óbyggðanefnd að orðalag í landamerkjalýsingum Skaftafells og Núpsstaðar bendi fremur til þess
að þar sé tekin stefna af Súlnatindum og merki Skaftafells nái þar einnig að jökulrönd fremur en að
þau liggi yfir jökulinn og að Súlnatindum. Þessu til stuðnings má jafnframt vísa til þess að mörkum
gagnvart jökli er ekki lýst að öðru leyti. Jökullinn hefur afmarkað það land, sem máli skipti, með
svo augljósum hætti að ekki var talið þurfa umfjöllunar við. Hér ber einnig að líta til ákvæðis
landamerkjabréfsins um land „milli fjalls og fjöru“. Það ber því að skilja þannig að fjalllendið sé
innan merkja jarðarinnar, alla leið að jökulrönd. Til samanburðar má benda á þau orð Íslendingabókar
að landið hafi verið „viði vaxið milli fjalls og fjöru“, en vitað er að skógarmörk lágu þá í
nokkurri hæð, sbr. kaflann „Gróðurfar við landnám og síðari breytingar“ í almennum niðurstöðum
óbyggðanefndar.
Krafa eigenda Skaftafells II um að merki jarðarinnar og beinn eignarréttur nái til hluta Svínafellsjökuls
verður því ekki talin geta stuðst við lýsingu landamerkjabréfs en um önnur þau atriði
sem kröfu þessa varða er fjallað síðar.
Lýsing á merkjum Skaftafells til suðurs þarfnast einnig nánari umfjöllunar. Athygli vekur að
lýsingar á mörkum Skaftafells og Svínafells enda í punkti skammt suðvestan við Svínafellsjökul,
rétt ofan við Skeiðarársand og langt norðan við sjávarmál. Kröfugerð og meðfylgjandi kort miða
við að framlengja landamerki jarðanna alla leið til sjávar, í sömu átt og þau liggja milli tveggja
síðustu punkta upp undir Svínafellsjökli. Lýsing landamerkjabréfsins að þessu leyti virðist í ósamræmi
við framangreint ákvæði bréfsins um „allt land milli fjalls og fjöru“. Merkjalýsingar aðliggjandi
jarða, þ.e. annars vegar milli Skaftafells og Núpsstaðar og hins vegar milli Svínafells og
Sandfells, styðja hið síðarnefnda þar sem þær verður að skilja svo að miðað sé við sjávarmál. Sama
máli gegnir um merki Sandfells og Hofs. Hlaupsvæði vatnanna á Skeiðarársandi liggur fyrst og
fremst fyrir landi þriggja jarða, þ.e. Skaftafells, Svínafells og Sandfells. Merki Svínafells og Sand-
1 Skjöl nr. 2 (47, 48, 49).
123