SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

122
Þá hefur eigandi Núpsstaðar í Vestur-Skaftafellssýslu lýst kröfu um beinan eignarrétt yfir hluta
vestanverðs Skeiðarársands, að jökulrönd eins og hún er á hverjum tíma, þó innan tiltekinna marka.
Ágreiningur er þannig milli eigenda Núpsstaðar og Skaftafells II um hluta sandsins. Sjá nánar í
kafla 3.2.
Loks hafa þinglýstir eigendur Svínafellstorfu, þ.e. jarðanna Svínafells I-IV, lýst kröfu um
beinan eignarrétt að Hrútsfjalli, sjá nánar í kafla 3.4.
Af hálfu íslenska ríkisins, sbr. kafla 7, er því haldið fram að beinn eignarréttur Skaftafells hafi
aldrei náð að jökli og landnám til vesturs á þessu svæði einungis að Jökulfelli. Vísað er til heimilda
um landnám, landamerkjabréfs frá 1890, þar sem óbyggðamörkum sé ekki lýst, nýtingar, staðhátta,
gróðurfars og hæðar yfir sjó.
Af hálfu þinglýstra eigenda Skaftafells II, sbr. kafla 8.2., er aðallega byggt á landnámi, skráðum
eignarheimildum og hefð. Vísað er til landamerkjabréfs jarðarinnar sem aðliggjandi jarðir hafi
samþykkt, afsals til Náttúruverndarráðs vegna ríkissjóðs 13. maí 1966 og gerðardóms um landskipti
á óskiptu sameignarlandi ríkisins og Skaftafellsbænda frá 25. nóvember 1969. Jafnframt er
m.a. byggt á athugasemdalausum þinglýsingum, nýtingu landsins, greiðslu ríkisstofnana fyrir landafnot
og malartekju á Skeiðarársandi, auk tómlætis ríkisins. Einnig er vísað til 4. gr. reglugerðar nr.
319/1984, um þjóðgarð í Skaftafelli, og kaupsamnings um land í grennd við þjónustumiðstöð, dags.
10. maí 1978.
Af hálfu þinglýsts eiganda Núpsstaðar, sbr. kafla 8.1., er vísað til landnáms, búsetu og nýtingar,
sölu jarðarinnar á opinberu uppboði 1839 og landamerkjabréfs jarðarinnar frá 1987. Því er haldið
fram að landamerkjalínu ofan til á sandinum (nærri vegi) eigi að draga austan Gígjukvíslar, nærri
fornum farvegi Sigurðarfitjaála en ekki vestan Gígjukvíslar svo sem eigendur Skaftafells haldi
fram. Einnig er vísað til gerðardóms frá 1969 um landskipti á jörðinni Skaftafelli, bréfs Náttúruverndarráðs
frá 1996 o.fl.
Af hálfu þinglýstra eigenda Svínafellstorfu, sbr. kafla 8.3.-8.4., er byggt á því að sé landamerkjalína
Svínafells að vestanverðu, gagnvart Skaftafelli, framlengd frá efsta tilgreinda landamerkjapunkti,
yfir Svínafellsjökul og í meginjökulinn, lendi Hrútsfjallið Svínafellsmegin við þá
línu, sbr. einnig athugasemdalausa nýtingu Svínfellinga á Hrútsfjalli, venju og hefð.
Saga afmörkunar, ráðstafana að eignarrétti og nýtingar að Skaftafelli er rakin í kafla 6.2. Þar
kemur fram að Skaftafells er getið í heimildum allt frá fyrri hluta 14. aldar en sagnir um búsetu þar
má rekja aftur til loka 10. aldar. Af heimildum verður ráðið að um sjálfstæða jörð hefur verið að
ræða, sbr. umfjöllun um hugtakið jörð í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar. Jafnframt eru
fremur líkur til þess að landsvæði það, sem hér er til umfjöllunar, sé, a.m.k. að langstærstum hluta,
innan upphaflegs landnáms í Austur-Skaftafellssýslu og að numið hafi verið frá sjávarmáli að
þáverandi jökulbrún, að minnsta kosti, sbr. kafla 10.2. Að því leyti sem sérstakur vafi kann að leika
á um landnámlýsingar vestast á Skeiðarársandi vísast til fyrri niðurstöðu óbyggðanefndar um heimildargildi
Landnámu þar sem segir að af takmörkuðum lýsingum í Landnámu verði engar afdráttarlausar
ályktanir dregnar um það hvort í öndverðu hafi verið stofnað til eignarréttar yfir landsvæði
með námi, sbr. umfjöllun um landnám í almennum niðurstöðum óbyggðanefndar.
Fyrstu lýsinguna á landamerkjum Skaftafells er að finna í landamerkjabréfi jarðarinnar, ódags.
en þingl. 5. maí 1890. Bréfið er áritað af hálfu bæði Núpsstaðar og Svínafells. Merki í vestur og
austur eru tilgreind en norður- eða suðurmörkum ekki lýst sérstaklega. Þó segir í bréfinu að jörðin
eigi „land allt milli fjalls og fjöru“. Mörkum til vesturs, gagnvart Núpsstað í Fljótshverfi, er lýst
þannig að jörðin eigi „land svo langt vestur að Súlnatindar beri hver í annan“. Í landamerkjabréfi
Núpsstaðar, dags. 17. maí 1891 og þingl. 19. maí 1892, er sömu mörkum lýst með þeim hætti að
Súlnatindar beri hver í annan, skoðað frá sjó, svo beina leið að norðan og að stórstraumsfjörumáli.
Súlnatindar eru skörðóttur fjallshryggur austast í Eystrafjalli við vesturjaðar Skeiðarárjökuls,
norður af þeim hluta hans sem nefnist Súlujökull. Fyrirsvarsmenn Núpsstaðar árita bréf Skaftafells