SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

120
Um eignarréttarlega stöðu þess lands, sem hulið er jökli, fer eftir sömu reglum og um önnur
landsvæði. Þegar merki jarðar eru miðuð við jaðar jökuls og þeim því ekki lýst nema að takmörkuðu
leyti í landamerkjabréfi ber þannig að miða við stöðu jökuljaðarsins við gildistöku þjóðlendulaga,
1. júlí 1998, enda sé jökullinn í þjóðlendu. Sé jökulsvæði innan merkja jarðar gilda hins vegar
almenn sjónarmið um túlkun landamerkja. Merki sjávarjarða til hafsins fylgja breytingum á stórstraumsfjörumáli
og landamerki færast inn og út í samræmi við landauka eða landtap.
10. NIÐURSTÖÐUR ÓBYGGÐANEFNDAR Í MÁLI ÞESSU
10.1. Inngangur
Hér verður gerð grein fyrir þeim sérstöku forsendum sem úrskurður óbyggðanefndar í máli þessu
byggist á. Í upphafi verður fjallað um landnám á því svæði sem hér er til meðferðar og því næst
koma niðurstöður óbyggðanefndar um eignarréttarlega stöðu einstakra landsvæða, í staðfræðilegri
röð frá vestri til austurs. 1 Að því loknu verður tekin afstaða til krafna Landsvirkjunar. Þá verður
fjallað um ákvörðun málskostnaðar. Loks verður gerð grein fyrir tæknilegum atriðum.
10.2. Landnám
Svo sem fram kemur í kafla 6.1. eru þrír landnámsmenn í Öræfum nafngreindir í Landnámabók,
tveir karlar og ein kona. Hrollaugur Rögnvaldsson er sagður hafa numið land frá Horni til Kvíár.
Við Tóftafell skammt frá Kvíá tók við landnám Þorgerðar, konu Ásbjarnar Heyjangurs-
Bjarnasonar, og náði það til Jökulfells og markaðist af Jökulsá í vestri. Þar fyrir vestan var landnám
Bárðar Heyjangurs-Bjarnarsonar sem náði yfir Fljótshverfi.
Óbyggðanefnd telur að ekki verði dregin sú afdráttarlausa ályktun af lýsingum Landnámu á
landnámi Fljótshverfis og Ingólfshöfðahverfis að á milli Núpsvatna og Skeiðarár hafi ekki verið
stofnað til eignarréttar með námi í öndverðu. Farvegur jökulvatna undan Skeiðarárjökli um landnám
er ekki þekktur og auk þess óljóst hvort Skeiðará sé sama á og nefnd er Jökulsá í Landnámu.
Í greinargerð Freysteins Sigurðssonar, jarðfræðings og sérfræðings í vatnafræðum, sem liggur
frammi í málinu kemur fram að þáverandi Skeiðarárjökull hafi sennilega legið innan við þrengslin
við Jökulfell eða jafnvel enn norðar. 2 Miðað við landslag á svæðinu sé líklegt að jökulvötn frá
honum hafi frekar fallið niður miðjan dalinn milli Jökulfells og Súlutinda og þó jafnvel verið bægt
til vesturs af skriðjöklum niður með Jökulfelli og aursvuntum frá þeim. Sé því líklegt að jökulvötn
undan þáverandi Skeiðarárjökli hafi fallið tíðum niður miðjan sand eða jafnvel vestar þó vænta
megi þess að þau hafi rásað eitthvað um að hætti slíkra vatna. Jökulsá sú, sem um geti í Landnámu,
hafi því legið vestur á sandi en ekki verið sama á og nú heitir Skeiðará. Skeiðará hafi verið annað
og miklu minna vatnsfall, byggðavatn neðan Jökulfells. Þegar Skeiðarárjökull hafi komist fram að
Jökulfelli, líklega á 15.-17. öld, hafi Jökulsáin lagst í Skeiðarána og í kjölfarið týnt nafni sínu en
meginvötnin fengið nafn Skeiðarár.
Þá bendir greinargerð Ingva Þorsteinssonar náttúrufræðings um gróðurfar í Öræfum, sbr. kafla
5.2., ekki til þess að Skeiðarársandur hafi á landnámstíma verið „óbrúkandi öræfi“ svo sem haldið
er fram af hálfu íslenska ríkisins. Þar kemur fram að ekki sé óvarlegt að draga þá ályktun að
Skeiðarársandur hafi verið grónari um landnám en nú. Mikill hluti Skeiðarársands er ógróið eða lítt
gróið land, einkum vestur- og austurhluti sandsins þar sem jökulhlaup hafa komið í veg fyrir uppgræðslu.
Á miðjum sandinum neðanverðum, innan kröfusvæðis ríkisins, er hins vegar allvíðáttumikið,
raklent gróðursvæði, með fjölskrúðugu gróðurfari. Melgresi hefur verið að breiðast út á
1 Umfjöllun um einstök örnefni byggist á útgefnum kortum Landmælinga Íslands, örnefnaskrám frá Örnefnastofnun
Íslands, athugunum í vettvangsferð, sbr. kafla 4.4., og almennum uppsláttarritum, svo sem árbókum Ferðafélags Íslands.
2 Sbr. einnig skjal nr. 19 (1).