SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

114
Sú skýring hefur verið gefin á rekamarki að það sé „sá hluti fjöru og hafs sem bóndi eða rekamaður
má nýta á allan reka“. 1 Lúðvík Kristjánsson taldi hins vegar rekamark vera sömu merkingar
og fjörumark og tákna merki milli deildra reka. 2 Í Staðarhólsbók Grágásar er rekamark við það
miðað „að sjá mundi mega þaðan fisk á borði ef eigi bæri land fyrir“. 3 Lýsing Konungsbókar á rekamarki
er nokkru ítarlegri og er hún sambærileg við skilgreiningu Jónsbókar á fiskhelgi:
Maður á að flytja við þann er hann finnur á floti fyrir utan það er fisk sér af borði, óflattan, fyrir annars
manns landi. Það skal þorskur vera, sá skal svo mikill vera að hann sé álnar í öxarþærum flattur [álnarbreiður
milli þunnildisnefja]. Sá fiskur heitir gildingur. Á því borði skal sjá þann fisk er til lands veit,
þaðan úr fjöru er fyrvir [fellur út] utast. 4
Fiskhelgi í þessu samhengi táknar svæðið út að rekamörkum sem að sínu leyti miðast við að
óflattur þorskur sé í sjónmáli frá ströndinni. 5
Síðar, sennilega snemma á 14. öld, var kveðinn upp svofelldur alþingisdómur um rekamark til lands:
Rekamarck til landz sem leingst ut fiarar. og flod geingur leingst i logne. þa hvorke æser brim nie vindur.
Þad var logtekid um rekamark a Auxararþijnge af badum l¹gm¹nnunum og allri logriettunne a dogum
Häkonar kongz. sem væri i almennelegu flædarmäle þa siör rædur sier. Enn hvad hann æser brim edur
vindur. edur kastar yfer Mälarkamp. edur eírartanga. so sem i logbok utvijsar. edur a land upp. þar sem
so vid vijkur. þa eignast þad landeigande hvort þad er trie edur hvalur. 6
Hér virðist lögrétta skilgreina það sem í síðari löggjöf er nefnt stórstraumsflóðmál.
Algengt var á miðöldum og síðar að fjara innan merkja tiltekinnar jarðar væri nýtt frá annarri
jörð. Eigandi hinnar síðarnefndu nefndist þá rekamaður eða fjörumaður en rétturinn var þó bundinn
jörð hans en ekki persónu. Landeigandi og fjörumaður skiptu með sér fjörugögnum eftir ákveðnum
reglum. Um þetta segir í Jónsbók:
Ef maðr kaupir reka af landi manns at lÄgmáli réttu, ok skilja þeir þat eigi gjørr en svá, þá á landeigandi
af fjÄru þeiri álnarlÄng kefli Äll ok smæri, en rekamaðr á þar við allan annan útelgdan er þar
rekr upp, ok svá hvali alla er þar hlaupa kvikir á land, nema menn valdi, og svá á hann þá hvali er þar
rekr. Sá maðr er land á, hann á þara allan ok fugla alla, sela alla ok rostunga, ok svá ef maðr drepr sel;
hann á þar at hafa hnísur ok háskerðinga, ok fiska alla, nema þar reki fleiri senn á land en .v. [5], þá á
rekamaðr. 7
Rekamaður átti einnig allan ómerktan við og hval sem menn fluttu úr almenningi 8 , ef þeir
fylgdu ekki festum eins og skylt var, og að auki allt það sem flaut í netlögum. Landeigandi átti hins
1 Grágás 1992, s. 552. Í Jónsbók virðist einnig gert ráð fyrir að rekamark geti tekið til hafsvæðis út fyrir netlög, sbr. þetta
orðalag: „Ef maðr veiðir hval í rekamarki, þar er fisk sér á borði ok fyrir utan netlÄg, þá á sá allan er veiðir“ (Jónsbók
1904, s. 206 sbr. einnig s. 197).
2 Lúðvík Kristjánsson, 1980: Íslenzkir sjávarhættir. 1. b. Reykjavík. S. 219.
3 Grágás 1992, s. 353 (Staðarhólsbók). Skilgreining Konungsbókar er ítarlegri (sbr. Grágás 1992, s. 353-354). Samkvæmt
Jónsbók 1904 (s. 206) var rekamark „þar er fisk sér á borði“.
4 Grágás 1992, s. 353-354. Sbr. Jónsbók 1904, s. 203 og 206 (6. og 8. k. rekabálks).
5 Sbr. Magnús Már Lárusson, 1981: „Hvalfangst.“ Kulturhistorisk leksikon for nordisk middelaldar. 7.b. Kaupmannahöfn.
D. 169.
6 Íslenskt fornbréfasafn 11, s. 1-2.
7 Jónsbók 1904, s. 196-197.
8 Í Jónsbók er landeiganda eignaður allur flutningur (Jónsbók 1904, s. 197).