SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

102
Landeigendur telji að almennt gildi um jarðir í Öræfum að þær séu á landsvæði sem upprunalega
hafi verið ráðstafað úr einstökum landnámum, stofnað hafi verið til nýbýla á eða eignarhefð
unnin yfir. Tilgangurinn með stofnun hverrar jarðar hafi verið að stunda þar búskap árið um kring.
Eflaust sé að finna land innan hverrar jarðar sem ekki verði nýtt til landbúnaðar enda viðurkennt að
setning merkja geti hæglega hafa tekið mið af öðrum atriðum. Nýting landsins hafi verið í samræmi
við búskaparhætti og umfang bús á hverjum tíma. Land hverrar jarðar hafi frá öndverðu borið að
afmarka með landamerkjum. Innan merkja jarðar sinnar hafi eigandi almennt séð farið með umráð
og hagnýtingu, gert ráðstafanir með löggerningum, veðsett jörðina og látið hana ganga að erfðum
á sama hátt og gildi um eignarland yfirleitt.
Vísað er til meginreglna í eignarrétti og stjórnarskrár, einkum 72. gr., landamerkjalaga, nr.
41/1919, laga um skráningu og mat fasteigna, nr. 94/1976, rannsóknarreglu, jafnræðisreglu og meðalhófsreglu
stjórnsýslulaga, jafnræðisreglu 65. gr. stjórnarskrárinnar, reglu stjórnsýslulaga um álitsumleitan,
laga um afréttarmál og fjallskil, nr. 6/1986, þjóðlendulaga, nr. 58/1998, einkum 1. gr., 5.
gr., 15. gr. og 17. gr., og mannréttindasáttmála Evrópu, einkum 2. og 6. gr. og 1. gr. 1. samningsviðauka.
Um málskostnaðarkröfu er byggt á 17. gr. l. 58/1998, sbr. laga nr. 91/1991, einkum 130.
og 131. gr.
Kröfugerð ríkisins er af hálfu jarðeigenda mótmælt í heild sinni. Því sé haldið fram af hálfu
landeigenda að allt land í A-Skaftafellssýslu hafi frá landnámi verið undirorpið beinum eignarrétti.
Engir almenningar og afréttir séu á svæðinu og nýting og búseta bendi til þess að allt land til jökla
hafi verið nytjað allt frá landnámi og tilheyrt ákveðnum jörðum. Fjöllin hafi verið aðalbeitilandið
og forsenda fyrir byggðinni, það sé því fráleitt að halda því fram að þau hafi ekki verið numin.
Slíkar hugmyndir séu úr lausu lofti gripnar og stangast á við fornar heimildir um eignarrétt á þessu
svæði sem einkum séu máldagar og vísitasíur en skv. þessum skjölum sé ljóst að allt land í Öræfum
hafi verið háð beinum eignarrétti.
Bændur í Öræfum telji að landamerki til norðurs séu við jökulröndina. Það sé venja að líta svo
á þó þess sé ekki getið í landamerkjabréfum. Ljóst sé hins vegar að jökull hafi sum staðar gengið
yfir gróið land í Öræfum og eytt bæjum. Sé eðlilegt að líta svo á að það sé áfram eignarland. Í því
sambandi kom fram við aðalmeðferð að skírskotað sé til þess að tíðkast hafi að landamerki við sjó
geti verið á hreyfingu. Náttúrulegar aðstæður séu þannig að slíkt sé eðlilegasta niðurstaðan hér.
Menn geti ekki nytjað jökulinn en land sem komi undan jökli grói ótrúlega fljótt upp og sé nytjað
um leið. Þá geri menn ekki kröfu til annars lands sem undan jökli komi en þess sem hugsanlega
hafi verið numið enda hafi menn ekki numið jöklana þar sem þeir gátu ekki nýtt sér þá.
Í greinargerð er vikið að helstu heimildum um jarðirnar Svínafell, Hof, Fagurhólsmýri,
Hmappavelli, Kvísker, Fjall og Breiðármörk jafnframt því sem staðháttum er nokkuð lýst. Hér fer
á eftir útdráttur úr umfjöllun lögmanns eigenda þessara jarða um önnur þau atriði sem byggt er á af
þeirra hálfu, í greinargerð og við munnlegan málflutning.
Samkvæmt tilvitnuðum gögnum hafi jarðeigendur óskoraðan eignarrétt fyrir eignarjörðum
sínum með öllum gögnum og gæðum, m.a. á grundvelli hefðar. Eigendur hafi farið með öll hefðbundin
eignarréttindi jarðanna sem m.a. hafi lýst sér í því að þeir hafi bannað öðrum not eignarinnar.
Þá hafi þeir borgað af allri eigninni lögboðin gjöld, þ.m.t eignarskatta.
8.4.2. Svínafellstorfa
Í greinargerð jarðeigenda kemur fram að byggt sé á þinglýstum afsölum, dags. 10. október 1999
(Svínafell I), 5. feb. 1995 (Svínafell II), 7. október 1979 og 10. mars 1996 (Svínfell IV), og 20.
ágúst 1981, 16. júní 1995, og 19. mars 1995 (Svínafell III), sem aftur byggist á eldri heimildum svo
sem afsölum sbr. og jarðabækur og fasteignamöt. Einnig er vísað til þinglýstrar landamerkjaskrár
fyrir jörðina Svínafell, dags. 2. maí 1890. Landamerki Svínafells séu mjög gömul sbr. vísitasíu Hofkirkju
frá 1727 en jarðarinnar sé getið víða í fornum ritum.