SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

100
„Landið og Landnámu“ eftir Harald Matthíasson og „Landnám í Skaftafellsþingi“ eftir Einar Ólaf
Sveinsson. Ekkert í þessum heimildum bendi til annars en landið hafi verið numið allt til jökla og
er hugleiðingum um annað mótmælt sérstaklega. Þannig hafi fræðimenn talið að mjög víða hafi
land verið numið allt til jökla.
Landið sé nú allt innan landamerkja jarða og hafi svo verið samkvæmt elstu heimildum.
Útilokað sé að fullyrða um rétta afmörkun og órofa yfirfærslu eignarréttinda allt frá landnámi og til
dagsins í dag, hins vegar verði að telja eðlilegt að íslenska ríkið beri hallann af þeim vafa sem fyrir
hendi kunni að vera um hvort landnámin náðu til jökla í Lóni.
8.3.6. Staðhættir og gróðurfar
Samkvæmt framlögðum skjölum í máli þessu nr. 18, 19, og 20 sé ljóst að umrætt landsvæði hafi
verið mun grónara við landnám og jökullinn miklu minni. Atriði eins og staðhættir, víðátta og
gróðurfar ráði því ekki úrslitum þegar eignarréttur á landi sé metinn á þessu svæði. Sé það í samræmi
við niðurstöðu óbyggðanefndar í sambærilegum málum í Árnessýslu. Athuga beri einnig að
búseta hafi verið meiri á þessu svæði allt til jökla fyrir eldgosið 1362.
8.3.7. Notkun lands
Notkun lands geti auðvitað gefið vísbendingar um hvort land sé eignarland eða ekki en ekki megi
alhæfa út frá því. Megi sem dæmi nefna að mjög stór hluti lands á láglendi sé ekki í neinum heilsársnotum
af skiljanlegum ástæðum. Yfir vetrartímann sé landið gegnfrosið og enginn skepna fari
um það.
Um meinta aðgreiningu lands í heimalönd og afrétti sem lögmaður ríkisvaldsins nefni, þá telji
landeigendur að innan jarðanna sé ekki um afrétti að ræða í þeirri merkingu að þar sé um landsvæði
að ræða sem lúti stjórn hreppsfélagsins. Afréttir séu hvergi markaðir með sjálfstæðum landamerkjum
þó heimildir tali um að jarðirnar eigi afrétt. Sú túlkun sem heimamenn leggi í orðið afréttur
í þessu sambandi sé að það merki beitiland jarðarinnar. Slík lönd sem í eðli sínu geti flokkast
sem afréttarlönd í víðustu merkingu þess orðs séu að mati landeigenda eignarlönd enda viðurkennt
af fræðimönnum að svo geti verið.
8.3.8. Haustsmölun í Öræfum
Snemma hafi orðið til reglur um beitarnýtingu á landi enda hafi sveitarfélögin snemma tekið við
skipulagningu á fjallskilum og skipti þá engu í hvers eigu landið sem smala þarf sé, sbr. 4. gr. laga
um afréttarmálefni og fjallskil, nr. 6/1986, sbr. 52. gr. sömu laga.
Engin afréttarmörk séu til á þessu svæði og enginn reki fé á annars land nema með leyfi landeigenda.
Innan torfu hafi menn hins vegar upprekstrarrétt á grundvelli sameignar eða samnings.
Eitt af því sem bendir til fullkomins eignarréttar lands innan landamerkja jarðanna sé að á þau
séu ekki gerð fullkomin fjallskil (tvær lögskipaðar leitir sbr. 37. gr laga um afréttarmál og fjallskil,
nr. 6/1986) af hálfu fjallskilastjórnar enda um einkaland jarða að ræða sem landeigendur smali
sjálfir.
Þá hafi landeigendur séð um réttir á þessu svæði sjálfir en ekki fjallskilastjórn svo sem skylt sé
að gera með afrétti, sbr. 49. gr., sbr. 51 gr. laga nr. 6/1986. Annað sem ráði miklu um aðgreininguna
í heimalönd og afrétti sé að í heimaland sleppi menn fé sínu að vori og smali svo til rúnings og
ekki síður ám að hausti eftir að lömb hafa verið tekin undan. Í almenningsafrétti reki menn fé í byrjun
sumars og óheimilt sé að fara með fé í afrétt til haustbeitar.
Landeigendur telji að land jarðanna í Öræfum hafi ekki sambærilega stöðu og Auðkúluheiði og
Eyvindarstaðaheiði. Þar hafi vissulega verið afréttarlönd, sem allir jarðeigendur hreppsins höfðu
aðgang að ræða og verið undir opinberri stjórn, en ekki heimalönd. Munurinn liggi m.a í þeim
notum sem menn hafi og hafi haft af þessum heimalöndum, umfram afréttarlöndin, og þeim rétt-