SKÐRSLA ÌBYGGžANEFNDAR - Óbyggðanefnd

verið byggðar á eldri heimildum svo sem lögfestum, máldögum og eldri landamerkjabréfum. Svo
sé einnig í Öræfum, svo sem síðar verði rakið. Þessum lýsingum hafi síðan verið gefið aukið vægi
með þinglýsingu og eftirlitsskyldu valdsmanna sem landeigendur telji að leiði til þess að þarna
verði til fullkomnar heimildir um landamerkin og þannig eignarrétt þinglýstra eigenda. Þessi landamerki
og þetta fyrirkomulag beri að virða að mati landeigenda. Þess sé krafist að land sem í tugi
ára hafi verið talið innan þinglýstra landamerkja jarða eða eftir atvikum í sameign einhvers tiltekins
fjölda jarða teljist eignarland.
Á því sé byggt að venjuréttur og hefðarsjónarmið leiði einnig til þess að allt land innan landamerkja
jarða teljist eignarland og í því sambandi vísað til úrskurða óbyggðanefndar í Árnessýslu.
8.3.4. Hefðarreglur leiði til þeirrar niðurstöðu að allt land í Öræfum sé eignarland
Því er haldið fram að hefðarreglur leiði til þeirrar niðurstöðu að allt land í Öræfum sé eignarland.
Hefð megi rekja allt til rómaréttar og sé hún vissulega skyld námi þannig að segja megi að hefð
hafi tekið við þegar eiginlegu landnámi taldist lokið. Lengi hafi verið óvissa um hvort hefðarréttur
gilti hér á landi. Í erindisbréfi til biskupa frá 1. júlí 1746 hafi verið kveðið á um að á 100 árum mætti
hefða eignir og réttindi sem verið hefðu kirkjueign. Víða sjái þess stað að út frá því hafi verið
gengið að hefðarreglur Norsku eða Dönsku laga (1683 og 1687) hafi gilt hér á landi. Einnig sé vikið
að hefðarreglum í nokkrum tilskipunum, sbr. konungsbréf frá 18. apríl 1761, nýbýlatilskipuninni
frá 1776 og tilskipun frá 17. apríl 1833 viðvíkjandi óðalsrétt á Íslandi.
Landsyfirréttur hafi í dómi sínum þann 5 maí 1830 ótvírætt gengið út frá því að hefðarreglur
Norsku laga giltu á íslandi þó að rétturinn hafi síðar í dómi frá 19. desember 1887 hafnað hefðarreglum.
Hefð hafi síðan fyrst og fremst gildi sem eignarheimild eftir gildistöku laga nr. 46/1905.
Ákvæði 1. gr. hefðarlaga frá 1905 sé ætlað að taka af öll tvímæli um að hefð verði unnin á verðmæti
enda þótt það hafi verið opinber eign. Að þessu leyti sé ákvæðinu ekki ætlað að takmarka svið
hefðar heldur þvert á móti að rýmka það. Samkvæmt því megi fremur segja að úr því að hefðarlög
heimili eignarhefð lands sem sé í opinberri eigu, þeim mun fremur hljóti að vera unnt að hefða land
sem ekki sé eignarrétti háð. Í fyrri Landmannaafréttardóminum sé beinlínis gert ráð fyrir því að
eignarhefð geti unnist á landi sem sé afréttareign. Sama megi lesa út úr 3. gr. þjóðlendulaga in fine.
Gaukur Jörundsson telji að eignarhefð verði unnin á landi, hvort heldur sé afréttur eða almenningur
sé skilyrðum hefðar á annað borð fullnægt en telji að gera verði strangari kröfur um not ef um
eigendalaust landsvæði sé að tefla.
Því sé alls ekki haldið fram að umþrætt landsvæði í Öræfum hafi verið eigendalaust land fram
eftir öldum heldur liggi fyrir að landið hafi verið numið. Sjónarmiðin um hefð séu því til staðfestingar
náminu, þ.e. til þess að festa í sessi eignarrétt þessara aðila.
Gaukur Jörundsson telji jafnframt að slaka beri á kröfum til eignarhalds eftir því sem verðmætið
og allar aðstæður gefi minna tilefni til víðtækra umráða og fjölbreyttra nota. Í H 1997 2792 (Laugavellir)
hafi eignarhefð verið viðurkennd enda þótt not hefðanda, sem jafnframt studdi rétt sinn við
kaupsamning, hefðu verið sambærileg afréttarnotum, þ.e. beit og eftir atvikum önnur þrengri nýting.
Í H 1939 28 (Einarsnes) hafi eignarhefð einnig talist fullnuð enda þótt eignarheimild væri sögð
glötuð og ekki annar grundvöllur fyrir hendi en takmörkuð not.
Venjuréttur og hefð falli hér saman og eigi að leiða til þess að allar eignarheimildir landsins í
Öræfum tilheyri jörðunum sem það land hafi nýtt öldum saman. Hluti af þessu landi hafi verið í
opinberri eigu og hafi landeigendur keypt það af ríkinu.
8.3.5. Landnámsmörk í Öræfum
Í greinargerðinni er þessu næst vikið að landnámsmörkum í Öræfum. Ríkið haldi því fram í greinargerð
sinni að miða beri eignarlönd við landnámsmörk en sá sé munurinn að landeigendur telji að
landsvæði það, sem deilt sé um í þessu máli, hafi allt verið numið í öndverðu. Vísað er í Landnámu,
99