2_2000 Grim.qxd

kafla laga nr. 58/1998, sbr. 7. gr., sbr. 1. gr. laganna. Við það mat er öðru fremur tekið mið af fyrirmælum
a- og c-liða 7. gr. laganna. Úrlausn óbyggðanefndar er fyrst og síðast eignarréttarlegs eðlis,
í hefðbundinni stjórnskipulegri merkingu, sbr. 72. gr. stjórnarskrár, nr. 33/1944, sbr. 10. gr. laga nr.
97/1995. Sætir Landsvirkjun hvað það varðar sömu stöðu og aðrir við það mat sem fram fer á
grundvelli 7. gr. tilvitnaðra laga og fellur utan valdsviðs óbyggðanefndar að kveða á um og skera
úr um önnur réttindi sbr. orðalag c-liðar 7. gr. þjóðlendulaga, sbr. og 1. mgr. 2. gr. og 2. mgr. 5. gr.
laganna.
Kröfur Landsvirkjunar í máli þessu byggjast á tvíþættum grundvelli. Annars vegar er byggt á
framsali á grundvelli einkaréttarlegra heimilda. Hins vegar byggir Landsvirkjun réttindi sín á lagaheimildum
og leyfum stjórnvalda veittum á grundvelli þeirra.
12.2. Kröfur byggðar á einkaréttarlegum heimildum
Að því leyti sem réttindi Landsvirkjunar eru byggð á löggerningum, þ.e. einkaréttarlegu framsali
fasteignaréttinda, þá felst greining á inntaki þeirra réttinda fyrst og fremst í túlkun og mati á viðkomandi
gerningum sem eignarheimildum, hvaða réttindi verið sé að yfirfæra að eignarrétti og svo
því hvaða eignarréttarlegu heimildum sá sem afsalar réð í raun yfir.
Hér kemur einkum til skoðunar bótasamningur sem Landsvirkjun hefur gert við Grímsneshrepp
vegna lagningu orkuveitu (háspennulínu) um afrétt hreppsins. Þann 15. júní 1979 undirrituðu
Landsvirkjun og oddviti Grímsneshrepps, f.h. hreppsins, yfirlýsingu vegna lagningu orkulínu um
afrétt Grímsneshrepps. 1 Í 1. gr. kom fram að Landsvirkjun væri heimilt hreppsins vegna að reisa eða
láta reisa 36 stauravirki til að bera háspennta rafmagnslínu í afrétti Grímsneshrepps norðan
Skjaldbreiðar. Skyldu Landsvirkjun eða þeir sem fyrirtækið fæli slík störf hafa óhindraðan aðgang
að stauravirkjum og rafmagnslínum í landinu, bæði að því er varðaði byggingarframkvæmdir og
venjulegt eftirlit og viðhald síðar, sbr. 2. gr. yfirlýsingarinnar. Þá var því lýst yfir í 3. gr. að
Landsvirkjun hefði greitt að fullu gjald vegna réttinda sem um ræddi í yfirlýsingunni og mættu
mannvirkin standa í afréttinum óátalin af hálfu hreppsins. Í 4. gr. kemur fram að Landsvirkjun
skuldbindur sig til að jafna allt jarðrask af völdum línuframkvæmda, bæði við möstur og vegaslóðir.
Enn fremur að sáð og borið yrði á öll gróðursár og áburði dreift á öll gróðursár ári eftir sáningu.
Jafnframt lofaði Landsvirkjun samkvæmt sömu grein að gera hlið á vegaslóðir til að fyrirbyggja
óþarfaumferð um vegaslóðir meðfram háspennulínunni. Í 5. gr. var því lýst yfir að yrðu spjöll á
eignum hreppsins við framkvæmdir háspennulínunnar ætti hreppurinn rétt til bóta vegna þess. Í 7.
gr. kom svo fram að samkomulag, sem í yfirlýsingunni fólst, væri gert án þess að afstaða væri tekin
af hálfu Landsvirkjunar til eignarréttar að landinu.
Ljóst þykir af orðalagi tilvitnaðrar yfirlýsingar Landsvirkjunar og Grímsneshrepps að ekki er
um að ræða framsal eignarréttinda á afréttinum til handa Landsvirkjunar heldur er verið að semja
um greiðslu bóta vegna hugsanlegs tjóns sem rétthafar að afréttinum verða fyrir vegna þeirrar
röskunar sem hljótast kann af því að háspennulínan er lögð á landsvæði afréttarins. Verður því ekki
byggt á yfirlýsingunni sem stuðningi fyrir eignaryfirfærslu til handa Landsvirkjun.
12.3. Kröfur byggðar á lagaheimildum
Þá koma í annan stað til almennrar skoðunar og eignarréttarlegs mats þau réttindi sem Landsvirkjun
byggir á lagaheimildum sem gilda og gilt hafa um starfsemi Landsvirkjunar og koma þá jafnframt
til skoðunar framkvæmdaleyfi ráðherra gefin út á grundvelli þeirra sömu lagaheimilda. Í köflum
12.2. og 12.3. í máli nr. 7/2000, þar sem fjallað er um þjóðlendumörk í Gnúpverjahreppi o.fl., gefur
að finna tæmandi úttekt á þeirri löggjöf sem hefur tekið til starfsemi Landsvirkjunar og þess sem
henni tengist. Ekki eru efni til þess í þessu máli að taka þá umfjöllun upp í heild sinni.
1 Skjal nr. 137.
211