2_2000 Grim.qxd

landsins en í málinu var lögð til grundvallar yfirlýsing þess fyrrnefnda um að hann ætti þar aðeins
upprekstrarrétt.
Suðurhluti svæðisins, næst Þingvallavatni, virðist hins vegar aldrei hafa verið afréttarland. Að
frátöldum notum þingmanna, á meðan á þeim stóð, virðast eignarráð og nýting hafa verið með
hefðbundnum hætti jarðarnota. Um hluta þessa lands er fjallað í lögum nr. 59/1928 og kveðið á um
ævarandi eign íslensku þjóðarinnar að því. Enginn vafi er á því að friðlandið á Þingvöllum er
eignarland. Lög þessi og lögskýringargögn með þeim, ásamt fyrri frumvörpum um sama efni, bera
hins vegar ekki með sér að mat á inntaki eignarréttar hafi ráðið ákvörðun marka friðlandsins.
Þegar litið er til alls þess sem að framan er rakið um Þingvallakirkjuland og nýtingu þess verður
ekki talið að Þingvallakirkjuland í heild sinni hafi nokkurn tíma verið undirorpið fullkomnum
eignarrétti einstaklinga, kirkjunnar eða ríkisins, hvorki fyrir nám né með löggerningum eða öðrum
hætti. Rannsókn óbyggðanefndar leiðir þannig til þeirrar niðurstöðu að þar sé að hluta til um þjóðlendu
að ræða og að öllu leyti hvað makaskiptalandið varðar. Tiltækar heimildir benda hins vegar
til þess að um afréttareign eigenda Þingvallakirkjulands hafi verið að ræða í þeim skilningi að aðrir
hafi ekki átt þar óskoraðan rétt til upprekstrar, og a.m.k. á einhverjum tíma greitt Þingvallapresti
gjald fyrir. Þá eru staðhættir og víðátta heiðalandsins þannig að líkur mæla gegn óskoruðum eignarráðum
jarðeigenda. Í afsali Þingvallaprests 1896 gat ekki falist víðtækari eignarréttur Grímsneshreppi
til handa en sannanlega var á hendi afsalsgjafa.
Samkvæmt því sem hér hefur verið rakið hefur land innan landamerkja Þingvallakirkjulands
mismunandi eignarréttarlega stöðu, eignarland að sunnanverðu og þjóðlenda að norðanverðu,
þ.m.t. makaskiptalandið allt. Utan þess er óljóst hvar mörk liggja á milli en um það atriði er fjallað
í máli nr. 1/2000, Þingvallahreppur.
Það er því niðurstaða óbyggðanefndar, sbr. einnig umfjöllun í kafla 10.6., að umræddur hluti
Þingvallakirkjulands svo sem hann er afmarkaður hér á eftir, þ.e. makaskiptaland Grímsneshrepps
frá 1896, teljist til þjóðlendu í skilningi 1. gr., sbr. einnig a-lið 7. gr. laga nr. 58/1998:
Frá Gjábakkalandi á Hlíðarstíg, eftir Hlíðargjá inn á enda hennar fyrir innan Prestastíg, þaðan beina
stefnu í hæsta hnúkinn á Gatfelli, og þaðan beina stefnu í vesturhornið á Hrúðurkörlum. Frá Hlíðarstíg
beina stefnu yfir þúfuhól í Hrafnabjörg. Síðan liggja mörkin strandlengis með fjallabrúnum allt til
norðausturenda Tindaskaga svo sem hér segir: eftir norðureggjum Hrafnabjarga, og úr Hrafnabjörgum
yfir tvo hnúka beint á Tröllatind, úr Tröllatind sjónhending í suðvesturhorn Tindaskaga, síðan eftir
Tindaskaga endilöngum til norðausturenda hans, þaðan í austurrætur fjallsins Skjaldbreiðs og svo kringum
það norður fyrir meðfram rótum þess, og úr norðurrótum þess eftir beinni stefnu á Leirárhöfða, þar
til kemur að skurðarpunkti við framangreinda stefnulínu úr Gatfelli í vesturhornið á Hrúðurkörlum.
Sama landsvæði er afréttur Grímsnes- og Grafningshrepps, í skilningi 1. gr. og b-liðar 7. gr. laga
nr. 58/1998. Um rétt til upprekstrar á afréttinn og annarra hefðbundinna nota, sem afréttareign
fylgja, fer eftir ákvæðum laga þar um, sbr. 5. gr. laga nr. 58/1998. Þar ber sérstaklega að nefna 7.
gr. laga um afréttamálefni, fjallskil o.fl., nr. 21/1986, og 5. gr. laga um lax- og silungsveiði, nr. 76/1970.
Eftirtaldir hlutar þess svæðis sem hér hefur verið lýst þjóðlenda og afréttur Grímsnes og Grafningshrepps
eru háðir sérstökum eignarréttarlegum takmörkunum samkvæmt lögum um náttúruvernd,
nr. 44/1999, og nánari skilgreiningu í náttúruminjaskrá: „Skjaldbreiður“, og „Þingvellir og
Þingvallavatn“ auk þess sem sérstök lög gilda um friðun Þingvalla, nr. 59/1928.
11.11.3. Land keypt úr Laugarvatni 1917
Í máli nr. 3/2000 er fjallað um Laugarvatn eins og jörðinni er lýst í landamerkjabréfi, dags. 12. maí
1890 og þingl. 6. júní s.á. Þar er þó er ekki til úrlausnar eignarréttarleg staða þess hluta lands jarðarinnar
sem Grímsneshreppur keypti 28. ágúst 1917. Í kaupsamningi er mörkum hins selda lýst svo:
209