2_2000 Grim.qxd

nokkur hafi fyrr eða síðar talið til réttinda á þessu svæði, sjá nánar í máli nr. 1/2000. Lýsing norðurmarka
í landamerkjabréfi Þingvallakirkju fær samrýmst lögfestu sr. Markúsar Snæbjörnssonar frá
1740 enda virðist eðlilegt að túlka hana á þann veg að tekin sé stefna á Leirárhöfða en vatnaskil
ráði að öðru leyti.
Norðurmörk Þingvallakirkjulands að öðru leyti og austurmörk voru ekki staðfest með áritun af
hálfu fyrirsvarsmanna hins upphaflega Grímsnesafréttar. Tíu árum eftir gerð landamerkjabréfs
Þingvalla gerðu Þingvallaprestur og Grímsneshreppur með sér samning um skipti á „afréttarlandi
Þingvallakirkju“ og jörðinni Kaldárhöfða. Gerð er grein fyrir aðdraganda þessara makaskipta í
kafla 6.11.2. Þar kemur m.a. fram að í bréfi því frá stjórnvöldum í Kaupmannahöfn, sem heimilaði
makaskiptin, er m.a. kveðið á um að fara skyldi með umrætt land sem bændajörð hvað gjaldskyldu
snerti. Hér er þess að gæta að samkvæmt konungsbréfi 30. júní 1786 var óheimilt að skilja eignir
frá kirkju eða rýra þær á annan hátt. Væri eign afsalað frá kirkju varð hún hins vegar gjaldskyld og
mun það skýring þessa. Í makaskiptasamningnum segir m.a. svo:
Jeg Jón Thorstensen prestur á Þingvöllum afhendi Grímsneshreppi til löglegrar eignar, afnota og
umráða afrjettarland það alt, tilheyrandi Þingvallakirkju, sem liggur fyrir austan þessa línu. Frá Gjábakkalandi
á Hlíðarstíg, eftir Hlíðargjá inn á enda hennar fyrir innan Prestastíg, þaðan beina stefnu í
hæsta hnúkinn á Galtafelli, og þaðan beina stefnu í vesturhornið á Hrúðurkörlum. Alt það afrjettarland
Þingvallakirkju, þar með talið fjallið Skjaldbreiður, sem liggur fyrir austan nefnda markalínu, er því
upp frá þessu rjett eign Grímsneshrepps og honum heimil til allra löglegra afnota, með skilyrðum þeim
og takmörkunum, sem nú skal greina. …
Þá segir að Grímsnesingar smali landið sem annan afrétt sinn til allra rétta. Mælt er fyrir um
hvenær reka má í landið og um sektir til Þingvallahrepps ef út af því væri brugðið. Ekki mátti reka
hross á þennan afrétt. Grímsnesingar skyldu flytja aðalréttir sínar upp á Laugarvatnsvelli og
Þingvalla- og Grímsneshreppar koma sér saman um hvernig afréttarsmölun færi fram. Þá er fjallað
um refaveiðar og framkvæmd þeirra og fram kemur að ábúendur á jörðunum Gjábakka, Skógarkoti
og Hrauntúni hafi rétt til að reka fjallfé upp í eitt eða fleiri skipti hvert sumar og skyldi Grímsneshreppur
greiða þann kostnað. Samningur þessi er dagsettur 7. september 1896 og var þinglýst
með undirritun stiftsyfirvalda 16. júní 1897.
Svo sem áður hefur komið fram greina heimildir um Grímsnesafrétt frá 1708 og 1840 frá því
að Grímsnesingar hafi beitt fé sínu innan þess „afréttarlands“ sem þeir festa hér kaup á, sbr.
orðalagið „vestur á fjöll kringum Skjaldbreið“ og örnefnið „Skjaldbreiðarhraun“. Eðlilegt er þó að
miða við að merkjum Þingvallakirkjulands og Grímsnesafréttar hins forna sé rétt lýst í landamerkjabréfi
hins fyrrnefnda enda enginn fyrirvari gerður um annað í makaskiptasamningnum tíu
árum síðar. Samkvæmt landamerkjabréfinu liggja merkin eftir norðureggjum Hrafnabjarga og úr
Hrafnabjörgum yfir tvo hnúka beint á Tröllatind, úr Tröllatind sjónhending í suðvesturhorn Tindaskaga,
síðan eftir Tindaskaga endilöngum til norðausturenda hans, þaðan í austurrætur fjallsins
Skjaldbreiðs og svo kringum það norður fyrir meðfram rótum þess og úr norðurrótum þess eftir
beinni stefnu á Leirárhöfða, allt þar til kemur að skurðarpunkti við línu þá úr Gatfelli í vestasta
Hrúðurkarl sem áður var gerð grein fyrir og afmarkar framangreinda landspildu norðan Þingvallalands.
Jörðin Gjábakki liggur einnig austan við Þingvelli. Landamerkjabréf Gjábakka er dags. 10. maí
1890 og þingl. 7. júní sama ár. Þar lýsir eigandi jarðarinnar landamerkjum hennar þannig að þau
liggi frá útnorðurhorni Hrafnabjarga „síðan í vörðu á Hlíðarstíg; þaðan í vörðu á Innri-Gaphæð,
síðan ráða Hrafnagjáardrög og Hrafnagjá á áðurnefndan Hallstíg“. Fyrirsvarsmenn Gjábakka og
Þingvalla árita hvor um sig landamerkjabréf hins og lýsingum ber saman í meginatriðum.
Í kjölfar þess að landamerkjalög taka gildi 1882 er gert landamerkjabréf það fyrir Þingvalla-
207