2_2000 Grim.qxd

202
punkt Litla-Björnsfells og loks að mörkum við Borgarfjarðarsveit í stefnu á Hrúðurkarla. Þaðan að
vörðu við suðvesturhorn Þórisjökuls og í hábungu Þórisjökuls, að jökulrönd Geitlandsjökuls með
stefnu á hábungu Geitlandsjökuls og loks með jökulröndinni að Klakki í Langjökli.
Hér hefur að framan verið rakið hvernig hins upphaflega Grímsnesafréttar er getið í heimildum
allt frá 1708. Af þeim verður ráðið að um afrétt hafi þá verið að ræða, án þess að inntak eignarréttinda
í því sambandi sé skýrt, sbr. umfjöllun í kafla 10.6.
Frá því fyrstu heimildir greina og fram á þennan dag hefur Grímsnesafréttur verið nýttur til
sameiginlegrar sumarbeitar fyrir búpening. Óbyggðanefnd telur lýsingu Landnámu ekki styðja
þann skilning að Grímsnesafréttur hafi í neinu verulegu legið innan upphaflegs landnáms.
Af hálfu eigenda jarða í Grímsnes- og Grafningshreppi hefur ekki verið sannað að landsvæði
þau sem hér eru til umfjöllunar, séu eignarlönd, hvorki fyrir nám, löggerninga né með öðrum hætti.
Eins og notkun landsins hefur verið háttað hefur ekki heldur verið sýnt fram á að eignarhefð hafi
verið unnin á því. Rannsókn óbyggðanefndar leiðir einnig til þeirrar niðurstöðu að þar sé um
þjóðlendu að ræða.
Í máli þessu er ekki sýnt fram á annað en að réttur til Grímsnesafréttar hafi í öndverðu orðið til
á þann veg að íbúar á landsvæði framangreinds hrepps hafi tekið afréttarlandið til sumarbeitar fyrir
búpening og, ef til vill, annarrar takmarkaðrar notkunar. Um afréttarnotkun og fjallskil voru
snemma settar opinberar reglur sem sveitarstjórnum var falið að annast framkvæmd á.
Innan marka þeirra landsvæða, sem hér hafa að framan verið skilgreind sem vesturhluti hins
upphaflega Grímsnesafréttar, annað sunnan og hitt norðan þess lands sem Grímsneshreppur eignaðist
í makaskiptum við Þingvallaprest 1896, hafa búfjáreigendur í Grímsneshreppi haft hefðbundin
afréttarnot, undir umsjón hreppsins á sama hátt og gildir um samnotaafrétti almennt. Ekki
verður annað séð en að það fyrirkomulag hafi verið ágreinings- og athugasemdalaust. Hins vegar
bendir ekkert til þess að norðvesturhorn þess landsvæðis, sem hér er til meðferðar, þ.e. svæði það
norðan Björnsfellanna og meðfram jaðri Langjökuls sem skilgreint var hér að framan, sé eða hafi
nokkurn tímann verið afréttur. Sýnast þau mörk varlega áætluð miðað við að engar óyggjandi heimildir
eru um sumarbeit fyrir búfé norðar en í Lambahlíðum.
Ljóst er að einstakir hlutar þeirra landsvæða, sem hér hafa verið skilgreind sem afréttur, eru misjafnlega
fallnir til beitar. Beitarsvæði taka þó breytingum, auk þess sem þau eru ekki endilega samfelld.
Land það, sem hér eru til umfjöllunar, að frátöldu landi norðan þeirrar línu sem að framan
hefur verið dregin sem norðurmörk afréttarins, verður því í heild sinni talið falla undir skilgreininguna
„landsvæði ... sem að staðaldri hefur verið notað til sumarbeitar fyrir búfé“, sbr. 1. gr. laga
nr. 58/1998.
Það er því niðurstaða óbyggðanefndar, sbr. einnig umfjöllun í kafla 10.6., að þau landsvæði,
sem hér eru til umfjöllunar og skilgreind hafa verið að framan, þ.e. vesturhluti hins upphaflega
Grímsnesafréttar, sunnan og norðan makaskiptalandsins frá 1886, og svæðið norðan Litla- og
Stóra-Björnsfells, allt upp að Langjökli, teljist til þjóðlendu í skilningi 1. gr., sbr. einnig a-lið 7. gr.
laga nr. 58/1998. Sömu landsvæði, að frátöldu svæðinu norðan Litla- og Stóra-Björnsfells, eru
afréttur Grímsnes- og Grafningshrepps í skilningi 1. gr. og b-liðar 7. gr. laga nr. 58/1998.
Um rétt til upprekstrar á afréttinn og annarra hefðbundinna nota sem afréttareign fylgja fer eftir
ákvæðum laga þar um, sbr. 5. gr. laga nr. 58/1998. Þar ber sérstaklega að nefna 7. gr. laga um
afréttamálefni, fjallskil o.fl., nr. 21/1986, og 5. gr. laga um lax- og silungsveiði, nr. 76/1970.
11.11.2. Land fengið í makaskiptum við Þingvallakirkju 1896
Landamerkjabréf fyrir Þingvallakirkjuland er gert 1. september 1886 og verður efni þess tekið upp
hér síðar. Hinn 7. september 1896 lét presturinn á Þingvöllum af hendi til Grímsneshrepps „...
tiltekið stykki af afrjettarlandi Þingvallakirkju“ en fékk í þess stað jörðina Kaldárhöfða. Þar var
nánar tiltekið um að ræða „afrjettarland það alt, tilheyrandi Þingvallakirkju, sem liggur fyrir austan