2_2000 Grim.qxd

198
fjallahorn inn yfir há Skefilfjöll, þaðan í Skriðuhorn um Skriðuhnjúk, í há Sköflung, þaðan í Langafell
síðan inn í Jökul.
Í kafla 6.11.1. er einnig tekin upp yfirlýsing Böðvars Pálssonar hreppstjóra, um landamerki Grímsnesafréttar,
dags. 2. maí 1979, og sú lýsing hans sem birt er í Sunnlenskum byggðum. Jafnframt er
þar að finna lýsingu Böðvars Magnússonar á vesturmörkum sem birt er í Göngum og réttum. Að
einstökum atriðum í þessum lýsingum verður vikið nánar hér á eftir, svo sem ástæða er talin til.
Í fjallskilasamþykktum segir ekkert um merki afréttarins fyrr en í þeirri sem nú gildir, sbr. 2. gr.
fjallskilasamþykktar fyrir Árnessýslu austan vatna, nr. 408/1996, þar sem segir svo:
Afréttur Grímsneshrepps afmarkast af Hrafnabjörgum, Hlíðargjá og Gatfelli í Hrúðurkarla sem vesturmörk,
en að austan ráða Skefilfjöll í Sköflung um Langafell í Klakk í Langjökli.
Þannig var ekki gerð landamerkjalýsing um hinn upphaflega Grímsnesafrétt í kjölfar setningar
landamerkjalaganna árið 1882 nema að því er varðar skiptalínu afréttarins 1920. Jafnframt árituðu
fyrirsvarsmenn þáverandi Grímsneshrepps ekki þau landamerkjabréf aðliggjandi landsvæða sem
gerð voru. Yfirlýsing oddvita frá 26. maí 1975 er fyrsta heildstæða lýsingin á merkjum núverandi
Grímsnesafréttar. Hún er samin tæpum hundrað árum eftir gildistöku hinna upphaflegu landamerkjalaga
og ekki verður séð að hún hafi fengið þá meðferð sem landamerkjalög mæla fyrir um
varðandi landamerkjabréf. Á hana verður því að líta sem einhliða yfirlýsingu oddvita f.h. hreppsins
á heildarlandamerkjum afréttarins. Með hliðsjón af lögskipuðu hlutverki hreppstjóra sem umboðsmanns
sýslumanns verður hins vegar ekki talið að í lýsingu Böðvars Pálssonar 1979 felist yfirlýsing
af hálfu hreppsins. Eina lögformlega lýsingin á merkjum Grímsnesafréttar í heild sinni er í 2.
gr. Fjallskilareglugerðar, nr. 408/1996. Allar fimm framangreindar lýsingar eru samdar u.þ.b. öld
eftir gildistöku landamerkjalaga og samningar Grímsneshrepps við Þingvallaprest 1896 og eiganda
Laugarvatnsjarðarinnar 1917 lagðir þeim til grundvallar.
Við mat á þýðingu þeirrar lýsingar sem fram kemur í fjallskilareglugerðinni er nauðsynlegt að
kanna hvort efni hennar fær samrýmst öðrum gögnum um merki afréttarins eða aðliggjandi landsvæða.
Með því móti verður annars vegar reynt að skilgreina merki hins upphaflega Grímsnesafréttar
og hins vegar þess lands sem í hlut Grímsneshrepps kom við skiptingu afréttarins 1920.
Hér verður fyrst fjallað um þann hluta hins upphaflega Grímsnesafréttar sem á mörk að makaskiptalandinu
frá 1896 til norðurs og vesturs. Þar liggur að austan Laugardalsafréttur, að sunnan sá hluti
úr jörðinni Laugarvatni sem hreppurinn keypti 1917 og að suðvestan jörðin Gjábakki í Þingvallahreppi.
Verða fyrst könnuð mörk þessa landsvæðis við Gjábakka í Þingvallahreppi. Landamerkjabréf
jarðarinnar er dags. 10. maí 1890 og þingl. 7. júní 1890. Samkvæmt því eru mörk jarðarinnar við
hinn upphaflega Grímsnesafrétt og um leið þann hluta hans sem Grímsneshreppur hélt eftir 1920,
um línu sem dregin er með stefnu úr Dímon í Stóru-Eldborg; þaðan í landsuðurshorn á Hrafnabjörgum,
þaðan beint í útnorðurhorn sama fjalls; síðan í vörðu á Hlíðarstíg. Eldri gögn um merki
Gjábakka að þessu leyti liggja ekki fyrir. Ákvæði 2. gr. fjallskilareglugerðarinnar, þar sem Hlíðargjá
og Hrafnabjörg eru tilgreind sem syðsti punktur vesturmarka, fær samrýmst þessu og sama máli
gegnir um lýsingar oddvita og hreppstjóra frá síðustu öld. Mörkum Grímsnesafréttar og Gjábakka
er ekki lýst í elstu heimildum um afréttinn en ekkert í þeim mælir gegn framangreindri lýsingu í
landamerkjabréfi Gjábakka. Landamerkjabréfi þessu var þinglýst og á lýsingu þess hefur verið
byggt síðan án athugasemda yfirvalda eða ágreinings. Það bendir til þess að hún sé í samræmi við
það sem almennt er talið gilda. Jafnframt er ljóst að hagsmunaaðilar hafa haft réttmæta ástæðu til
að vænta þess að merkjum jarðarinnar við afréttinn sé rétt lýst. Líta verður svo á að landamerkjabréf
jarðarinnar gildi til fyllingar ákvæði 2. gr. fjallskilareglugerðarinnar sem er mun ónákvæmara.
Að vestan og norðan liggur land það sem Grímsneshreppur fékk í makaskiptum við Þingvalla-