2_2000 Grim.qxd

kafla 3.1.1. Byggt er á þeim meginröksemdum að engar heimildir séu til um nám þess lands sem
nú teljist innan landamerkjalýsingar Grímsnesafréttar. Landnáma sé mjög glögg hvað þetta varðar
og ljóst sé að allur afrétturinn sé utan þess lands sem numið var. Kröfulína íslenska ríkisins miðist
við lýsingu á landnámi á þessu svæði. Því er mótmælt að jarðeigendur í hreppnum hafi öðlast beinan
eignarrétt að afréttinum á grundvelli landnytja.
Af hálfu eigenda lögbýla í Grímsnesi er þess krafist að landsvæði þetta sé eign eigenda þeirra
lögbýla í Grímsnes- og Grafningshreppi, sem upprekstrar- og nýtingarrétt eigi á afréttinum, sjá
nánar í kafla 3.10. Á því er byggt að það hafi verið numið í öndverðu og síðan fylgt jörðunum.
Um kröfugerð og sjónarmið Landsvirkjunar á svæðinu og úrlausn óbyggðanefndar um hana
vísast til kafla 3.11. 9. og 12.
Elsta heimild um hinn upphaflega Grímsnesafrétt er Jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalín frá 1708. Í lýsingu á jörðinni Efstadal segir svo:
Afrjett á jörðin ásamt öllum Grímsnesíngum norður og vestur á fjöll kríngum Skjaldbreið, og var þá
siður að reka þángað sem heitir Lambahraun. Sá afrjettur er nú aflagður fyrir nær því 40 árum; síðan
gánga lömb í búfjárhögum, sem til fjalls vita, og með því jörðin á mikið land til fjalls, þiggja stundum
fleiri, stundum færri, sumarhaga fyrir lömb sín af ábúandanum fyrir einhvorn góðvilja eftir því sem
um semur.
Í umfjöllun um aðrar jarðir í Grímsneshreppi er vísað í framangreinda lýsingu á Efstadal. Þá
segir svo um um afrétt Miðfells í Þingvallasveit:
Afrjett hefur til forna brúkuð verið í Skjaldbreiðarhrauni og meinast allur þessi hreppur eigi afrjettinn
saman við Grímsnesínga, en nú yfir 40 ár hefur þángað ei rekið verið, lagðist það af vegna þess að
þaðan voru slæmar heimtur, svo er nú og landið þar mjög blásið og liggur undir snjóum lángt fram á
sumur.
Í sóknarlýsingu séra Halldórs Jónssonar á Mosfelli frá 1840 segir svo um afrétt sóknarmanna:
Í Kræklur og Lambahraun, sem eg heyri sagt, að liggja muni á landamerkjum Þingvalla og Laugardalsjarða
(Laugarvatns og Miðdals), en nú í langan tíma ei brúkaðan. Mun helst grasleysi valda, og fé
rennur þaðan víðs vegar, so tapast að öllu leyti, hvorsvegna nokkrir sóknarbændur hafa leigt nú um
nokkurn tíma Hestfjall af Skálholtseiganda til lambauppreksturs.
Á fundi hreppsnefnda Grímsnes- og Laugardalshreppa 12. maí 1920 var ákveðið að Grímsnesafrétti
skyldi skipt þannig á milli hreppanna:
Kálfstindar ráða inn að Skífilfjallahorni, þaðan sjónhending um Skjaldbreið í Langafell, þaðan í svartan
hnjúk vestan í Langjökli inn af Jökulkróknum.
Fundargerð þessa fundar var þinglesin og innfærð í landamerkjabók sýslumanns. Á hana verður
því að líta sem fullgilt landamerkjabréf að þessu leyti.
Heildarmerkjum afréttarins er fyrst lýst í yfirlýsingu Ásmundar Eiríkssonar oddvita, dags. 26.
maí 1975, svohljóðandi:
Úr vestasta Hrúðurkarli um Fremra Sandfell, þaðan í há Gatfell, um Prestastíg í vestasta horn á
Hrafnabjörgum, í suð-austur horn á Hrafnabjörgum, um Eldborgir í Stóra Dímon þaðan í Driftarhorn,
í há Þrasaborgir, í Litla-Barmshorn, inn með Litla- og Stóra-Barmi að vestan, þaðan í fremsta Skefil-
197