2_2000 Grim.qxd

186
11.2. Landnám
Eins og áður hefur komið fram greinir Landnámubók frá tveimur landnámsmönnum í Grímsneshreppi
hinum forna. Annar þeirra var Ketilbjörn hinn gamli Ketilsson en hann „nam Grímsnes
allt upp frá HÄskuldslÏk ok Laugardal allan ok alla Byskupstungu upp til Stakksár ok bjó at
Mosfelli“. Hinn landnámsmaðurinn er nefndur Grímur „ok nam Grímsnes allt upp til Svínavatns“.
Báðar þessar lýsingar gefa mjög óljósa mynd af því landsvæði sem numið var og virðast jafnvel
stangast á. Til að mynda hefur verið vakin athygli á því að miðhluti Grímsness sýnist hafa legið í
landnámi þeirra beggja, Gríms og Ketilbjarnar. Þó þykir sennilegast að landnámsmörk Gríms hafi
verið Hvítá að sunnan og austan og Sogið að vestan upp til Þingvallavatns. Einnig virðist mega
álykta af frásögn Landnámu að Lyngdalsheiði hafi verið í landnámi Ketilbjarnar en að öðru leyti
ríkir óvissa um efri mörk landnámanna.
Þá greinir Landnáma frá því að Ingólfur Arnarson hafi numið land milli Ölfusár og Hvalfjarðar
fyrir utan Brynjudalsá, austur að Öxará, miðja vegu milli Almannagjár og Brúsastaða, að því er
talið er. Ekki er hins vegar greint frá landnámi austan og norðan við Öxará fyrr en kemur að landnámi
Ketilbjarnar gamla í Grímsnesi. Óvíst er um nákvæma legu eða stærð svæðisins á milli
tveggja fyrrgreindra landnáma en af þessum lýsingum má ráða að innan þess liggja nú Þingvellir,
a.m.k. sunnanverðir, og jarðir í Þingvallahreppi, austan við Þingvallavatn. Eftir því sem dregur
norðar og austar upp af Þingvallavatni verður hins vegar óljósara hvar landnám Ingólfs og Ketilbjarnar
hefur endað. Umfjöllun Landnámu um landnám í Borgarfirði veitir engar upplýsingar um
það svæði sem hér er til umfjöllunar.
Ólafur Lárusson taldi að svæði þetta hefði í fyrstu verið almenningur sem enginn taldi sér til
eignar. Heimildir benda til að snemma hafi búseta hafist á þessum slóðum, sbr. frásögn Íslendingabókar
um land Þóris kroppinskeggja í Bláskógum. Fræðimenn eru almennt sammála um að
Bláskógar hafi síðar fengið nafnið Þingvellir. Óljóst er þó um nákvæm mörk Bláskógajarðarinnar
og hafa komið fram mismunandi kenningar um það atriði.
Í greinargerð um gróðurfar á því svæði, sem hér er til umfjöllunar, er komið fram að í upphafi
landnáms hafi birkiskógur eða kjarr að jafnaði teygt sig upp undir 400 m y.s. hæð yfir sjávarmáli
en þar fyrir ofan hafi tekið við víðir, lyng og ýmsar harðgerar jurtir. Í máli nr. 1/2000, Þingvallahreppur,
kemur fram að fjalllendið á vestur- og suðvesturhluta Þingvallakirkjulands sé raklendara,
þar sé mikil úrkoma og snjóþyngsli sem séu gróðri hagstæð. Þar séu gróðurskilyrði því að jafnaði
betri nema þar sem hæð fjalla er yfir gróðurmörkum.
Þá er fram komið að milli Oks og Geitlandsjökuls hafi legið þjóðleið þeirra sem komu úr Vestfirðingafjórðungi
og Norðlendingafjórðungi vestanverðum og tengst leið Borgfirðinga.
Samkvæmt framangreindu verður ekki af Landnámu ráðið að svæðið á milli landnáma Ingólfs
Arnarsonar og Ketilbjarnar gamla hafi verið numið. Umfangi þessara landnáma er þó ekki lýst nákvæmlega
og samsvarandi óvissa um afmörkun lands þeirra á milli. Óbyggðanefnd telur ekki útilokað
að svæðið milli Öxarár, Lyngdalsheiðar og Hrafnabjargarháls hafi verið numið að einhverju
leyti, sbr. vísbendingar um að þar hafi mjög snemma tekist byggð, a.m.k. á svæðinu suðvestan- og
suðaustanverðu, hagstætt gróðurfar og nálægar samgönguleiðir.
11.3. Björk
Kröfugerð íslenska ríkisins gerir ráð fyrir að þjóðlendulínan liggi norðan þess lands sem samkvæmt
landamerkjalýsingu frá 1. júní 1886 telst innan landamerkja jarðarinnar Bjarkar og taki ekki til
lands innan þeirra. Enginn ágreiningur er því með fjármálaráðherra f.h. ríkisins og Tryggva Tómassyni,
þinglýstum eiganda jarðarinnar, um eignar-réttarlega stöðu þessa lands. Kröfum íslenska
ríkisins í Grímsnes- og Grafningshreppi er nánar lýst í kafla 3.1. og kröfum þinglýsts eiganda jarðarinnar
í kafla 3.3.
Björk er ein þeirra jarða sem taldar eru upp í tilkynningu óbyggðanefndar, dags. 1. mars 1999,