2_2000 Grim.qxd

landnámi í Grímsneshreppi sé óvenjuskýr og alls ekki óljósari en lýsing hennar á landnámi Geitlands.
Ljóst sé að land hreppsins hafi allt verið numið.
Þá benda jarðeigendur o.fl. á að í H 1997 2420 (Neðri-Hundadalur), H 1999 111 (Gilsá) og H
1999 2006 (Sandfellshagi) hafi vafinn verið metinn sökunaut í hag. Viðkomandi skotveiðimenn
hafi verið sýknaðir m.a. vegna vafa um hvar þeir voru staddir, vafa um landamerki og fleira á
grundvelli sönnunarreglna opinbers réttarfars. Í málsmeðferðinni fyrir óbyggðanefnd beri hins
vegar að túlka vafann um hvort land hafi verið numið í öndverðu eða að hve miklu leyti land hafi
verið nýtt landeiganda í hag hafi hann athugasemdalausa þinglýsta eignarheimild í hendi. Ríkið beri
því sönnunarbyrðina fyrir því að umþrætt land hafi ekki verið numið í öndverðu og sé því eigendalaust.
Á það sé bent að fullkomið eignarland sé að sjálfsögðu mun verðmætara en beitarréttur eða
annar takmarkaður eignarréttur að landi. Þá sé því mótmælt að með hinum svokölluðu skotveiðidómum
hafi Hæstiréttur slegið á fast að eignarlönd manna gætu aldrei náð upp fyrir gróðurmörk
eða ákveðna hæðarlínu. Einnig sé bent á að kröfulína ríkisins í máli þessu sé ekki studd neinum
skynsamlegum rökum og taki hún til dæmis ekki mið af gróðurfari eða gróðurbeltum. Bent er á þá
skoðun gróðursérfræðinga að landið hafi allt verið gróið við landnám en að gróður á viðkvæmustu
stöðunum hafi síðar hopað vegna kólnandi veðurs og búsetu manna. Það og margt fleira bendi til
þess að landið hafi verið numið lengra inn til landsins en byggðin nái í dag.
Þá er af hálfu jarðeigenda o. fl. mótmælt þeim skilningi talsmanns ríkisins að H 1975 55 (Arnarvatnsheiði)
geti ekki haft fordæmisgildi í máli þessu. Bent sé á að til grundvallar niðurstöðunni
hafi legið lögfesta eiganda Kalmanstungu frá 1879 og séu fræðimenn á þeirri skoðun að ekki verði
annað ráðið af niðurstöðu Hæstaréttar en að landið, sem um hafi verið deilt, sé fullkomið eignarland.
Jarðeigendur o. fl. telja að land innan Þingvallajarðarinnar hafi ekki sambærilega stöðu og Auðkúlu-
og Eyvindarstaðaheiði. Þar hafi vissulega verið um afréttarlönd að ræða en ekki heimalönd.
Menn hafi mun víðtækari not af heimalöndum jarða en afréttarlandi en þar skipti mestu máli að
eigendur jarða geti bannað öðrum not heimalanda þó víðfeðm séu.
Þá vísa jarðeigendur o. fl. til framlagðra fjallskilasamþykkta en þar komi fram hvernig nýtingu
afréttarins hafi verið háttað. Þar sé t.d. lagt bann við því að utansveitarfé gangi á afréttinn.
Í þjóðlendulögunum sé eignarland skilgreint sem „landsvæði sem háð er einkaeignarrétti þannig
að eigandinn fer með öll venjuleg eignarráð þess“. Af hálfu jarðeigenda o.fl. er því haldið fram
að allt land, sem þeir hafi þinglýsta eignarheimild fyrir, sé eignarland. Innan þinglýstra landamerkja
fari landeigendur einir með öll venjuleg eignarráð, bæði raunveruleg og réttarleg yfirráð.
Af hálfu jarðeigenda o. fl. er því haldið fram að alls staðar í Árnessýslu sé land innan þinglýstra
landamerkja undirorpið beinum eignarrétti. Í fyrsta lagi hefði enginn tilgangur verið með setningu
landamerkjalaga frá 1882 hefðu þau ekki átt að veita eigandanum beinan eignarrétt að því landi sem
landamerki jarðar hans náðu til. Ekkert bendi til þess í lögskýringargögnum að ráð hafi verið fyrir
því gert að innan þinglýstra landamerkja geti annars vegar verið land sem jarðareigandinn eigi
aðeins afnotarétt að og hins vegar land sem undirorpið sé fullkomnum eignarrétti. Svo virðist sem
með lögunum 1882 hafi verið reynt að koma skikki á þessi mál, þ.e. hvar mörk eignarlanda og
afrétta liggja. Löggjafinn hafi skipað málum með lögum án þess að raska eignarrétti. Teljist afrétturinn
eigendalaus sé rangt að halda því fram að enginn hafi farið með hið „eigendalausa“ svæði.
Upprekstrarfélög eða sveitarfélög hafi farið með yfirráðin á afréttinum fyrir hönd eigenda jarða í
hreppnum sem átt hafi afréttinn í óskiptri sameign.
Tilgangurinn með lögum um þjóðlendur hafi fyrst og fremst verið sá að gera ríkisvaldið að
þinglýstum eiganda þeirra landsvæða sem enginn hafi skjöl fyrir að hann eigi en svo hátti til um
hluta afrétta og jökla á hálendi Íslands. Landamerkjalýsingar ráði þar mjög miklu.
8.3. Grímsnesafréttur
Af hálfu jarðeigenda o. fl. er á því byggt að hið eiginlega afréttarland, þ.e. það land, sem hreppurinn
181