2_2000 Grim.qxd

178
afréttinum. Afrétturinn hafi verið nýttur til fulls allt frá landnámsöld eftir því sem mögulegt var
hverju sinni af eigendum jarða í hreppnum en hreppsfélagið hafi farið með málefni afréttarins fyrir
hönd jarðeigenda allt frá stofnun hreppsfélagsins.
Að því er varðar það land, sem fyrrverandi Grímsneshreppur eignaðist úr landi Laugarvatnsjarðarinnar
árið 1917 og úr landi Þingvallajarðarinnar árið 1897, er á því byggt að það sé fullkomin
eign Grímsnes- og Grafningshrepps. Land þetta hafi tilheyrt ofangreindum jörðum og verið fullkomið
eignarland þegar hreppurinn eignaðist það og lagði það til afréttarins.
Að því er varðar land jarða í Grímsnesi, sem liggja að Lyngdalsheiði, er á því byggt að það sé
undirorpið beinum eignarrétti og er í þeim efnum vísað til ýmissa þinglýstra eignaryfirfærslugerninga
og landamerkjalýsingar jarðanna. Þar sem ríkisvaldið hafi ekki gert kröfur vegna heimalanda
þessara jarða verði að álykta að ríkisvaldið viðurkenni að jarðirnar séu undirorpnar beinum
eignarrétti. Kröfur eigenda þessara jarða um að viðurkenndur verði beinn eignarréttur þeirra að
jörðunum séu hins vegar ítrekaðar.
Auk ofangreinds er af hálfu jarðeigenda o.fl. byggt á landamerkjalýsingu afréttarlandsins og
þeirra jarða, sem í hlut eigi. Enn fremur að ríkisvaldið hafi margsinnis viðurkennt þannig að bindandi
sé að umrætt land, innan landamerkja, sé undirorpið beinum eignarrétti og því verði ekki
hnekkt nú, mörg hundruð árum síðar.
Við setningu landamerkjalaga nr. 5/1882 og síðar nr. 41/1919 hafi ætlun löggjafans verið sú að
framkvæmdarvaldið hefði frumkvæði að því að gengið yrði frá landamerkjum jarða, þau skráð og
að leyst yrði úr ágreiningi um þau, væri hann fyrir hendi. Þannig sé í 6. gr. laganna frá 1919 lögð
ákveðin eftirlitsskylda á embættismenn þannig að við gildistöku þeirra laga hafi valdsmönnunum,
hverjum í sínu umdæmi, borið að rannsaka hvort landamerkjum hefði verið þinglýst. Allt til ársins
1981 hafi verið gert ráð fyrir að sérstakur dómstóll, landamerkjadómstóll, skæri úr ágreiningi um
landamerki. Löggjafarvaldið hafi með þessu viljað tryggja að landamerki væru sem skýrust og að
um þau þyrfti ekki að deila. Með landamerkjalögunum hafi átt að koma góðri skipan á þessi mál í
eitt skipti fyrir öll og hafi fyrirmælum laganna verið fylgt og landamerkjalýsingar gerðar fyrir nær
allar jarðir. Landamerkjalögin frá 1882 hafi ekki kveðið á um það hvaða land eða hver landgæði
fylgdu jörðum eða öðrum fasteignum enda hafi ekki verið um það deilt. Alkunna hafi verið að
eignarlöndum fylgdi fullkominn eignarréttur og að afréttarlönd væru í sameign eigenda þeirra jarða
sem afrétturinn tilheyrði.
Afréttir hafi á þessum tíma verið taldir undirorpnir fullkomnum eignarrétti sem einungis takmarkaðist
af eignarrétti annarra landeigenda. Um þetta hafi ekki verið deilt enda hafi þetta sameiginlega
land fyrst og fremst verið nýtt til beitar fyrir sauðfé og hesta.
Í 1. gr. landamerkjalaganna sé mælt fyrir um að landeigendur eða fyrirsvarsmenn jarða þar sem
eigi séu af völdum náttúrunnar glögg landamerki skuli setja slík merki, svo sem með girðingum,
skurðum eða vötnum með hæfilegu millibili, enda hafi eigi áður verið sett greinileg merki sem
löglega sé við haldið. Framangreind regla eigi m.a. við um merki milli jarða og afrétta eða annarra
óbyggðra lendna ef sá sem land á að afrétti eða lendu krefst þess. Landamerkjalýsingar þær sem
gerðar hafi verið í kjölfar landamerkjalaganna 1882, hafi víða verið byggðar á eldri heimildum svo
sem lögfestum, máldögum og eldri landamerkjabréfum. Þessum lýsingum hafi síðan verið gefið
aukið vægi með þinglýsingum og eftirlitsskyldu valdsmanna sem leitt hafi til þess að um sé að ræða
fullkomnar heimildir um landamerkin og þannig eignarrétt þinglýstra eigenda. Landamerki þessi
og þetta fyrirkomulag beri að virða. Af hálfu hreppsins og jarðeigenda sé talið að ekki sé hægt að
raska landamerkjum með því að setja meira en öld síðar lög, sem kveði á um eignarrétt ríkisvaldsins
að stórum landsspildum, sem í meira en 100 ár hafi verið taldar innan þinglýstra landamerkja jarða
eða eftir atvikum í sameign tiltekins fjölda jarða. Ríkisvaldið geti ekki slegið eign sinni á land sem
sé undirorpið fullkomnum eignarrétti og hafi verið það í yfir 100 ár. Hér hljóti venjuréttur og
hefðarsjónarmið að vega þungt.