2_2000 Grim.qxd

fl. á það hversu skammur málshöfðunarfresturinn sé. Í öðru lagi er á það bent, að þegar óbyggðanefnd,
sem heyri undir forsætisráðuneytið, hafi tekið ákvörðun um að tiltekin landspilda skuli teljast
þjóðlenda og sæta þannig forsjá forsætisráðuneytisins, þá verði þolandinn, þ.e. hinn raunverulegi
landeigandi, að höfða dómsmál og vera þannig sóknaraðili í máli til þess að fá þessari
ákvörðun stjórnvaldsins hnekkt. Við því sé að búast að staða stjórnvaldsins sé þá mun sterkari þar
sem sérhæfð nefnd hafi þá þegar tekið afstöðu með málstað ríkisvaldsins. Af þessum sökum beri
að vísa hvers konar ágreiningi um eignarréttindi frá óbyggðanefnd og beri nefndinni sjálfri að taka
afstöðu til frávísunarkröfunnar með úrskurði.
Í greinargerð jarðeigenda o.fl. eru eftirfarandi athugasemdir gerðar við lög um þjóðlendur og
ákvörðun marka eignarlanda, þjóðlendna og afrétta, nr. 58/1998:
Kanna þurfi hvort úrskurðir óbyggðanefndar kunni að vera ógildanlegir þar sem þjóðlendulög
standist hvorki stjórnarskrá né mannréttindasáttmála Evrópu. Í þessu sambandi beri að huga sérstaklega
að tveimur atriðum. Í fyrsta lagi hvort löggjafanum sé heimilt að færa eignarrétt að almenningum
og eigendalausum svæðum, er nú lúti fullveldisrétti Alþingis, til ríkisins, þ.e. til forsætisráðuneytisins,
til þinglýstrar eignar. Telja jarðeigendur o.fl. að það gerist í raun þegar land sé
úrskurðað þjóðlenda og spyrja hvort slíkt „landnám“ sé heimilt nú. Minnt sé á að ákvæði Jónsbókar
um að „almenningar skulu vera sem að fornu hafa verið“ sé í fullu gildi. Í Landmannaafréttarmálunum
hafi verið tekist á um eignarréttindi á Landmannaafrétti. Í fyrra málinu hafi verið synjað
um viðurkenningu á eignarrétti sveitarfélaganna og/eða jarðanna á afréttinum. Í síðara málinu hafi
kröfu ríkisins um viðurkenningu á eignarrétti þess á umræddu landi hins vegar verið hafnað.
Alþingi geti tæplega breytt niðurstöðu dómstóla að þessu leyti og falið eignarréttinn að umræddu
landsvæði ríkisvaldinu með lögum. Slík lagasetning kunni að brjóta í bága við 65. gr. stjórnarskrárinnar
um jafnræði aðila. Standist slík lagasetning megi spyrja hvort ekki hefði verið eðlilegra að
ákveða með lögum að Landmannahreppur ætti hið umdeilda landsvæði með hliðsjón af því að þeir
einir hefðu nytjað landið.
Í öðru lagi sé því haldið fram að það fari gegn jafnræði málsaðila og stríði gegn almennri réttlætiskennd
að forsætisráðherra skipi óbyggðanefnd, er eigi að úrskurða um eignarrétt að landi, sem
fallið geti til ríkisvaldsins er lúti stjórn forsætisráðuneytisins. Enginn geti verið dómari í eigin sök.
Sjónarmið um að skipan þessi stríði gegn réttlátri málsmeðferð leiði til þess að úrskurðir óbyggðanefndar
kunni að verða ógildanlegir. Með þessu sé ekki verið að lýsa yfir vanhæfi nefndarmanna
heldur hvernig staðið sé að skipan í nefndina. Þeim tilmælum sé beint til óbyggðanefndar að hún
taki ábendingar þessar til meðferðar og segi af sér komist hún að þeirri niðurstöðu að þjóðlendulögin
standist ekki stjórnarskrá eða að skipan nefndarinnar standist ekki hlutleysis- og jafnræðisreglur.
Þá er því haldið fram að óbyggðanefnd beri að leita umsagnar allra þeirra aðila, sem að hinu umdeilda
landsvæði kunni að koma, svo sem Náttúruverndarráðs, héraðsnefndar Árnessýslu, Grímsneshrepps,
Landgræðslunnar, iðnaðarráðuneytisins, Sambands íslenskra sveitarfélaga og allra þeirra
aðila sem veitt geti upplýsingar um eða tengist hinu umdeilda landsvæði með einhverjum hætti.
Kröfugerð ríkisvaldsins hafi verið kærð til umboðsmanns Alþingis vegna meints brots á meðalhófsreglu,
rannsóknarreglu og andmælareglu stjórnsýslulaga.
Loks er því haldið fram að óbyggðanefnd geti ekki tekið einstök svæði til úrlausnar fyrr en fyrir
liggi kröfugerð til alls landsins svo gæta megi jafnræðis við úrlausn málanna. Með öðru móti verði
ekki nægilega rannsakað hvernig eignarhaldi sé almennt háttað á landi sambærilegu því sem hér er
til umfjöllunar.
8.2. Almenn atriði varðandi eignarréttarkröfur
Að því er varðar hið eiginlega afréttarland, þ.e. það land, sem hreppurinn hefur ekki eignast sem
lögpersóna með kaupum, er á því byggt að það hafi verið numið í öndverðu og sé í óskiptri sameign
eigenda þeirra lögbýla í Grímsnes- og Grafningshreppi sem upprekstrar- og nýtingarrétt eigi á
177