2_2000 Grim.qxd

á hvaða hluti jarðar teljist heimaland sé því sú að heimaland sé það land innan landamerkja sem sé
í heilsársnotum. Þegar svo þetta heimaland sé í aðaldráttum í samræmi við heimildir um upphaflegt
nám, blandist engum hugur um að beinn eignarréttur jarðeiganda nái til alls heimalandsins.
Því er haldið fram með tilvísun í framangreint að kröfulínu um þjóðlendumörk í gegnum Laugarvatnslandið
skuli taka til greina þar sem með kröfulínunni sé búið að finna út í samræmi við tilteknar
heimildir, mörk heimalands jarðarinnar við óbyggðir. Landamerkjabréf Laugarvatnsjarðarinnar
hafi ekkert um þetta að segja enda hefði ekki þurft að stofna til þessa máls og skipa óbyggðanefnd
ef landamerkjabréf væru heimild um þjóðlendumörk, jafnvel þótt þinglýst séu.
Bent sé á að kirkja hafi snemma verið reist að Laugarvatni en það sé sammerkt hinum víðáttumiklu
fjallajörðum að þar sé eða hafi verið kirkjustaður. Augljóst sé að kirkjujarðirnar hafi smám
saman farið að eigna sér víðlend svæði til fjalla. Í máldaga kirkjunnar á Laugarvatni frá 1379 sé frá
því greint að kirkjan eigi 10 hundruð í heimalandi. Þetta komi einnig fram í Vilkinsmáldaga frá
1397. Þetta sýni að land jarðarinnar hafi snemma skipst í heimaland annars vegar og útlendi hins
vegar. Landamerkjabréf jarðarinnar og lýsing á landamerkjum hennar í afsali fyrir hluta jarðarinnar
til Grímsneshrepps frá 1917 sé ekki í samræmi við eldri heimildir.
Af hálfu íslenska ríkisins er því haldið fram að landamerkjabréf sé ekkert annað en yfirlýsing
um yfirráðasvæði á sama hátt og landamæri ríkja, sveitarfélaga og stjórnsýsluumdæma sýslumanna.
Þar sem landamörk eignarlanda liggi saman sé landamerkjabréf samningur milli aðila um
þessi mörk eignarjarða innbyrðis eftir að réttir eigendur eða umboðsmenn hafi ritað undir bréfið
samþykki sitt við lýsingu. Í landamerkjabréfi felist á engan hátt að allt land innan merkja skuli vera
óskorað eignarland. Almennar sönnunarreglur ráði að sjálfsögðu hér eins og annars staðar. Fyrst og
fremst skilgreini landamerkjabréfið takmörk nýtingarréttar að landi. Á það megi benda í þessu sambandi
að landamerkjabréf séu jafnt til fyrir jarðir sem afrétti sem séu innan þjóðlendu.
Af ákvæðum landamerkjalaganna frá 17. mars 1882 megi ráða að landamerkjabréfið sé í eðli
sínu samningur milli jarðeigenda og næðist ekki sátt um landamerkin skyldi landamerkjadómur
skera úr.
Samningur eins og landamerkjabréf bindi einungis þá sem séu aðilar að samkomulaginu og
íslenska ríkið eigi engan hlut að þeim samningum sem í íslenskum landamerkjabréfum felist.
Sammerkt sé það öllum landamerkjabréfum fjallajarða að þau séu einhliða ákveðin inn til óbyggða
og óbyggðamörkin oftast geðþóttaákvörðun jarðeiganda á líðandi stund frekar en að þau styðjist við
eldri rétt. Á það megi jafnframt benda að við engan hafi verið að semja árið 1882 og það hafi ekki
verið fyrr en 116 árum síðar að slíkt var mögulegt eftir að íslenska ríkinu var með lögum verið
fenginn eignarrétturinn að þjóðlendum.
Margir dómar Hæstaréttar komi inn á landamerkjabréf og inntak þeirra. Í því sambandi megi
nefna H 1955 108 (Landmannaafréttardómur fyrri), H 1969 519 (Nýjabæjarafréttur), H 1971 1137
(Reyðarvatn II), H 1979 846 (Geirland-Prestbakki), H 1996 2848 (Bláfjöll), H 1997 1162 og H
1997 1183 (Auðkúlu- og Eyvindarstaðaheiðar) H 1997 2410 (Neðri-Hundadalur), H 1999 111
(Gilsá) og H 1999 2006 (Sandfellshagi).
Þessir tilvitnuðu dómar séu allir því áliti íslenska ríkisins til stuðnings að landamerkjabréf sanni
ekki inntak eignarréttar og sé ekki gilt um mörk milli umráðamanna landa nema þeir eigi aðild að
þeim réttindum sem samið sé um. Einnig komi glöggt fram í þessum dómum að landamerkjabréf
séu til fyrir lönd, sem nú séu óumdeilt þjóðlendur eftir dómsniðurstöður eins og sé um Auðkúluog
Eyvindarstaðaheiði og Landmannaafrétt. Síðan komi glöggt fram í Bláfjallamálinu að hægt sé
að fjalla um landamerki yfirráðasvæða án þess að afstaða sé tekin til inntaks eignarréttar.
Annað atriði sem valdi ágreiningi, sé gildi þinglýsingar landamerkjabréfs og hafi því verið haldið
fram af gagnaðilum íslenska ríkisins að með þinglýsingu landamerkjabréfs sé búið að gulltryggja
eignarréttinn. Því sé til að svara að enginn öðlist meiri rétt en viðsemjandi geti veitt, sömuleiðis
þinglýsi enginn meiri rétti en hann eigi. Þinglýsing heimildarskjals um fasteign sé laga-
171