2_2000 Grim.qxd

158
verið gefið heimaland allt. 1 Í máldaganum er kirkjunni eignað fjallið Skjaldbreið. Óvíst er að hve
miklu leyti það hefur verið metið í dýrleika jarðarinnar. Árið 1695 voru Þingvellir taldir 20 hundruð
að dýrleika eða sem næst meðaljörð. 2 Til samanburðar má geta þess að landmiklar jarðir eins og
Skútustaðir og Grænavatn í Þingeyjarsýslu voru taldar 30 hundruð að dýrleika árið 1712. 3
Við útgáfu Gíslamáldaga í 15. b. Íslensks fornbréfasafns var handritið Lbs. 350, 4to lagt til
grundvallar. Inn á saurblað þess handrits hefur Jón Þorkelsson, fyrrv. þjóðskjalavörður, ritað að
bókin sé öll með hendi Bjarna prests Gissurarsonar í Þingmúla sem var skrifari Brynjólfs biskups
Sveinssonar á þessum tíma (1643) „og er þetta helzta afskriptin, sem til er, af máldagabókum
þeirra Vilchins og Gísla (22/11 92.J.Þ.)“.
Rétt er að taka fram að orðið „Skialldbreid“ er í handritinu ekki í stakri línu eins og álykta mætti
af hinum útgefna texta í Íslensku fornbréfasafni. 4
Önnur afskrift Gíslamáldaga er AM 261, fol. frá 1642 og er hún, hvað Þingvallakirkju snertir,
efnislega samhljóða Lbs. 350, 4to. Loks er að nefna handritið JS 411, 4to sem skrifað var um 1850
fyrir Jón Sigurðsson. Þar er upphaf máldagans á þessa leið:
Kirkjan á Þíngvelli á heimaland allt með gögnum ok gæðum, urriðaveiði í allri Öxará, silúngsveiði at
Ólafsdrætti. 5
Athygli vekur að hér er ekki minnst á Skjaldbreið. Líklegast verður að telja að um glöp sé að
ræða nema þá að ekki hafi verið talin ástæða til að nefna Skjaldbreið þegar hér var komið sögu því
að nytjar af fjallinu höfðu þá að mestu lagst af.
Nær samhljóða Gíslamáldaga er lýsing Þingvallakirkju í vísitasíubók Brynjólfs biskups
Sveinssonar frá 25. apríl 1644. 6 Tveimur áratugum síðar var sami máldagi færður inn í vísitasíubók
Þórðar biskups Þorlákssonar og enn að nýju í vísitasíubók Jóns biskups Árnasonar 1726 með þeim
breytingum í hvort skipti að fleiri jarðir voru eignaðar Þingvallakirkju og leigugjöld önnur. 7
Árið 1736 gaf amtmaður út álitsgerð um Þingvelli þar sem hann áréttaði þau ævafornu réttindi
þingmanna að nýta sér almenninginn á svæðinu til skógartekju og beitar jafnframt því sem þeim
væri heimilt að reisa þar búðir. Tilefnið var beiðni sóknarprestsins á Þingvöllum um að fá bætur
vegna búðabygginga og annars átroðnings á staðnum. 8 Ef til vill hefur þessi álitsgerð amtmanns
ráðið nokkru um það að árið 1740 sá presturinn á Þingvöllum, séra Markús Snæbjörnsson, ástæðu
til að lögfesta landareign kirkjunnar:
Soknarprestur til Þíngvallar og Ulfliotsvatns Kyrkiu Safnada Eg Markus Snæbjörnsson lögfesti hér i
Dag mér forlénad kongl. Maj sts Beneficium Þíngvelli innann Arness Syslu, til efter skrifadra Takmarka:
Á Mjóaness Sídu: i Saudanes fyrer sunnann Arnarfell, þadann beint uppi Prestsveginn og vestur
epter sem hann heldur ad Hrafnagiá, sidann epter endelángri sömu Giá nordur ad Hrafnabjarga Vegi,
Enn fyrer nordann vegenn strandlengis efter Fjöllum nordr ad Skialdbreid hvörja eg lögfesti alla itra;
þadann beint i Leirárhöfda og so vestur epter allt þar til vötnum hallar ad Borgarfyrdi: þad[an] beint
yfer ad Steinkyrkiu eda Steinkistu (af sumum kalladri) úr henni i midja þúfuna sem stendr hædst uppa
1 Björn Þorsteinsson, 1986: Þingvallabókin. Handbók um helgistað þjóðarinnar. Reykjavík. S. 61. Nánar er fjallað um
eignarréttarstöðu Þingvalla í máli nr. 1/2000.
2 Björn Lárusson, 1967 s. 116.
3 Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns. 11. b. Kaupmannahöfn 1943. S. 228, 231.
4 Sbr. Lbs. 350, 4to, s. 543-544.
5 JS 411, 4to, s. 68.
6 Skjal nr. 213 (1).
7 Skjöl nr. 255 og 256.
8 Matthías Þórðarson 1945, s. 279-283.