2_2000 Grim.qxd

Böðvar Magnússon á Laugarvatni kvað hins vegar vesturmörkin liggja í Fanntófell („Fantafell“)
þegar hann lýsti mörkum Grímsnesafréttar og Þingvallaafréttar. Þó kann að vera að Böðvar
hafi fremur átt við leitarmörk en ystu merki þess afréttar sem Grímsnesingar gerðu tilkall til:
Að vestan úr Þrasaborgum, sem eru klapparhólar á há-Lyngdalsheiði, í Driftarenda um Hamarsselshelli
og um Stóra-Dímon í Hrafnabjörg. Úr norðurhorni Hrafnabjarga í Gatfellsenda, úr norðurhorni
Gatfells í Fantafell [Fanntófell] og liggur það við Ok.
Afréttarlönd Grímsnesinga eru því aðallega Skjaldbreiður á móti Laugdælingum, svo hin ágætu sauðlönd
Hrafnabjargaháls og hraunin frá Hrafnabjörgum inn að „fjöllum“, Mjóufjöllum og Gatfelli. Þessi
mörk, sem nú voru talin, eru á milli Grímsnesafréttar að vestan og Þingvallaafréttar að austan. Að
norðan eru mörk Þingvallaafréttar úr Hrúðurkötlum við Langjökul, þaðan vestur sjónhendingu yfir
Sjónarhól, yfir há-Kvífénaðsfell eða Kvígindisfell, þaðan yfir Botnsúlur, yfir Kjöl norðan Búrfells,
þaðan í Skálafell og Moldbrekkur, sem eru austarlega á Mosfellsheiði. Þingvallaafréttur liggur að
norðan og vestan á móti afréttarlöndum og heimalöndum Borgfirðinga, Kjósaringa, Mosfellinga og
Grafningshrepps. 1
Að síðustu skal hér vitnað í 2. gr. fjallskilasamþykktar fyrir Árnessýslu austan vatna, nr.
408/1996, en þar segir orðrétt:
Afréttur Grímsneshrepps afmarkast af Hrafnabjörgum, Hlíðargjá og Gatfelli í Hrúðurkarla sem vesturmörk,
en að austan ráða Skefilfjöll í Sköflung um Langafell í Klakk í Langjökli. 2
Næst skal hugað að því hvernig afrétturinn hefur verið nytjaður.
Jarðabók Árna Magnússonar og Páls Vídalíns (1708) mun vera ein elsta heimild um afrétt
Grímsnesinga. Í lýsingu Efstadals segir svo um afréttinn:
Afrjett á jörðin ásamt öllum Grímsnesíngum norður og vestur á fjöll kringum Skjaldbreið, og var þá
siður að reka þángað sem heitir Lambahraun. Sá afrjettur er nú aflagður fyrir nær því 40 árum; síðan
gánga lömb í búfjárhögum, sem til fjalls vita, og með því jörðin á mikið land til fjalls, þiggja stundum
fleiri, stundum færri, sumarhaga fyrir lömb sín af ábúandanum fyrir einhvorn góðvilja eftir því sem
um semur. 3
Hér er einnig rétt að taka upp það sem sagt er um afrétt Miðfells í Þingvallasveit:
Afrjett hefur til forna brúkuð verið í Skjaldbreiðarhrauni og meinast allur þessi hreppur eigi afrjettinn
saman við Grímsnesínga, en nú yfir 40 ár hefur þángað ei rekið verið, lagðist það af vegna þess að
þaðan voru slæmar heimtur, svo er nú og landið þar mjög blásið og liggur undir snjóum lángt fram á
sumur. 4
Grímsnesingar virðast þannig hafa átt afrétt sameiginlegan með Þingvellingum.
Séra Halldór Jónsson á Mosfelli kemst svo að orði um afréttinn í sóknarlýsingu sinni 1840:
1 Göngur og réttir 2 (1984), s. 252-253.
2 Skjal nr. 176 (14).
3 Jarðabók Árna og Páls 2, s. 313.
4 Jarðabók Árna og Páls 2, s. 359-360.
155